Στα πλαίσια της υπέροχης παράστασης «Τα 4 πόδια του τραπεζιού» που αυτήν την περίοδο παίζεται στο θέατρο Πρόβα είχα την υπέρμετρη χαρά και τιμή να συνομιλήσω με τον κ. Σωτήρη Τσόγκα που ως γνωστόν δεν παραχωρεί εύκολα συνεντεύξεις.
Της: Έπη Τρίμη
Οι απαντήσεις του για μένα ήταν υπέροχες και εύχομαι και ελπίζω το ίδιο να αισθανθείτε και εσείς διαβάζοντας τη συνέντευξη που ακολουθεί.
Κύριε Τσόγκα έχετε ένα πλούσιο βιογραφικό, ωστόσο είστε ένας σεμνός εργάτης της τέχνης. Δεν υπήρξε ποτέ στιγμή στη ζωή σας που νιώσατε αδικημένος καθώς τα ΜΜΕ δεν ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με σας προβάλλοντας περισσότερο τη σύζυγό σας Μαίρη Ραζή;
‘Eνα πλούσιο, όντως, βιογραφικό (50 χρόνια στο θέατρο, 40 χρόνια στη Δραματική Εκπαίδευση, βραβεία, διακρίσεις, τίτλοι) δεν αποκλείει τη σεμνότητα και τη χαμηλή μύτη» ενός εργάτη της τέχνης, όπως εγώ. H σεμνότητα και το χαμηλό προφίλ δεν είναι ηθική στάση και επιλογή για μένα, αλλά στοιχείο του χαρακτήρος μου. Δεν μπορώ και δεν μου αρέσει να κάνω θόρυβο γύρω από τον εαυτό μου και το όνομά μου. Προτιμώ τη σιωπή. Έτσι είμαι, έτσι θα παραμείνω, όπως και πολλοί άλλοι, άξιοι και αξιότεροι από μένα συνάδελφοί μου.
Το ότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δεν ασχολήθηκαν ιδιαιτέρως με εμένα, δεν με έκανε στιγμή, να νιώσω αδικημένος, γιατί και εγώ τα «αδίκησα», με το να μην ασχοληθώ ιδιαιτέρως με αυτά. Η Μαίρη ασχολήθηκε και δικαίως την προβάλλουν περισσότερο.
Επιπλέον το 1980 αποφάσισα να εγκαταλείψω την τηλεόραση οπότε κατά την επικρατούσα «συνήθεια», όταν δεν εμφανίζεσαι στην TV, δεν «υπάρχεις».
Στο παρελθόν έχετε συνεργαστεί μεταξύ άλλων με το δίδυμο «Μυράτ-Ζουμπουλάκη» που ήταν συνώνυμο του αστικού θεάτρου καθώς και με την Άννα Φόνσου. Πώς ήταν ως άνθρωποι όταν έσβηναν τα φώτα της δημοσιότητας από πάνω τους και ποια συνεργασία από τις δύο θυμάστε ακόμη με συμπάθεια;
Και τις δύο τις θυμάμαι με συμπάθεια. Μεγάλη και ζωηρή, ανεξίτηλη. Όπως και όλες τις συνεργασίες μου, όχι μόνο στο θέατρο Πρόβα, αλλά και στο «ελεύθερο» θέατρο και στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο και στο Κρατικό Ραδιόφωνο. Είχα την τύχη ή το ένστικτο αν θέλετε, να επιλέγω πάντοτε δουλειές που εξασφάλιζαν επαγγελματική και καλλιτεχνική αξιοπρέπεια και αμοιβαίο σεβασμό. Και αυτός είναι ο αδαπάνητος καλλιτεχνικός μου πλούτος.
Με την Άννα Φόνσου συνεργαστήκαμε για πρώτη φορά γύρω στο 1980 στο θίασο, που είχε τότε στο θέατρο ΟΡΒΟ (δεν λειτουργεί πια) και μετά από 15 περίπου χρόνια συνεργάστηκε η Άννα με το θέατρο Πρόβα, σε μία εξαιρετική παράσταση του έργου του Ζαν Πωλ Σάρτρ «Κεκλεισμένων των Θυρών », που άφησε εποχή. Και μπροστά στα φώτα και πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας, η Άννα ήταν και είναι απλή (πιο απλή δεν γίνεται) προσηνής, πρόσχαρη, ειλικρινής. Ως τώρα παρακολουθεί όλες τις παραστάσεις μας και εμείς τις δικές της. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι όταν συνεργαστήκαμε στο θέατρο Πρόβα όχι μόνο δεν δίσταζε, αλλά και ζητούσε να συμμετέχει και στις εξω-θεατρικές δουλειές του θιάσου. Και συμμετείχε. Απλή και ακομπλεξάριστη.
Με το Δημήτρη Μυράτ, η συνεργασία μου ήταν μεγαλύτερη και διήρκησε γύρω στα δεκαπέντε χρόνια. Τα πρώτα τρία, ήταν δάσκαλός μου στη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών, μαζί με τους επίσης αξέχαστους, Αλέξη Μινωτή, Κατίνα Παξινού, Άγγελο Τερζάκη Κώστα Μουσούρη και Γιάννη Σιδέρη. Και τα υπόλοιπα 12 χρόνια, ήμουνα μόνιμο στέλεχος του θεάτρου Αθηνών, υπηρετώντας ένα ευρύ ρεπερτόριο από την αρχαία τραγωδία έως νεοκλασικά και σύγχρονα έργα ελληνικά και ξένα. Ήμουν ο αγαπημένος του μαθητής, ο Ιωάννης εκ των μαθητών του, όπως έλεγε και για μένα ήταν ο αγαπημένος μου δάσκαλος στον οποίο οφείλω σχεδόν (για να μην υπερβάλλω) τα πάντα γύρω από το θέατρο. Εξαιρετικός σκηνοθέτης και ηθοποιός και δάσκαλος, κιβωτός θεατρικής μνήμης, τέρας μορφώσεως, πραγματικός αριστοκράτης και ευπατρίδης, κύριος με όλη τη σημασία της λέξεως. Έπεσε θύμα των λιβελογράφων του Συγκροτήματος Λαμπράκη αλλά η μνήμη του στους πιστούς μαθητές του παραμένει ζωντανή και ανεξίτηλη.
Για πρώτη φορά παγκοσμίως ανέβασε επί σκηνής το Συμπόσιο του Πλάτωνος και για πρώτη και μόνη φορά πανελλαδικώς το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο επί σκηνής στην δημοτική. Από τους τελευταίους μεγάλους ιστορικούς θιασάρχες του ελληνικού θεάτρου. Ποτέ δεν διατηρούσε αυλή στο θίασό του. Απεχθανόταν τους κόλακες. Και πάντα πλήρωνε, όχι μόνο βάση της Συλλογικής Σύμβασης, αλλά και παραπάνω. Αυτός ο δεξιός κατά δήλωσή του, όταν δήθεν αριστεροί και κομμουνιστές θιασάρχες, δεν πλήρωναν τότε ούτε τις πρόβες, ούτε τηρούσαν τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας. Και όταν κάποτε τον ρώτησα, γιατί το κάνει αυτό, η απάντησή του ήταν : «Aπό αξιοπρέπεια , Σωτήρη μου». Και η Βούλα Ζουμπουλάκη τι να πεις; Πραγματική σταρ. Σεμνή, απλή. Μύριζε ταλέντο! Εξαιρετική ηθοποιός! Και καλή φίλη των καλών συναδέλφων! Ο Θεός να αναπαύει τις ψυχές τους Αιωνία η μνήμη τους για όσους τους γνώρισαν, τους έζησαν και είχαν την τύχη να συνεργαστούν μαζί τους.
Πόσο εύκολο είναι κανείς να δουλεύει με την οικογένειά του και ποια είναι τα πλεονεκτήματα αλλά και τα μειονεκτήματα;
Με την Μαίρη Ραζή είμαστε «παντρεμένοι» 38 ολόκληρα χρόνια επί σκηνής, και άλλα τόσα στη ζωή. Έτυχε και πέτυχε; Ίσως. Πάντως σημαντικά συνέβαλε το γεγονός, ότι πάντα αφήναμε και αφήνουμε και θα αφήνουμε τα «οικογενειακά» μας έξω από την πόρτα του θεάτρου, απ’ όπου και τα παραλαμβάνουμε μετά το πέρας κάθε παράστασης ή της πρόβας. Επίσης το ότι έχουμε κοινά καλλιτεχνικά οράματα και στόχους. Το θέατρο μας ενώνει και μας δυναμώνει.
Με την Κοραλία έχουμε συνεργαστεί σε αρκετές παραστάσεις. Έχει έναν μαγικό τρόπο να μας κάνει να ξεχνάμε και στη σκηνή και στο παρασκήνιο ότι είναι κόρη μας και έτσι την αντιμετωπίζουμε σαν μία άξια συνάδελφο! Ποιο είναι το μυστικό της, ρωτήστε την ίδια!
Το θέατρο «Πρόβα» πώς κατάφερε να αντέξει τους κλυδωνισμούς της πανδημίας;
Μαθημένα τα βουνά από τα χιόνια. Από το 1984, που ιδρύσαμε μαζί με τη Μαίρη Ραζή, το θέατρο Πρόβα, περάσαμε πολλές δύσκολες καταστάσεις και περιόδους. Αντέξαμε όμως γιατί το αξίζουμε και γιατί πιστεύουμε σε αυτό που κάνουμε. Μία ματιά στο ρεπερτόριό μας βεβαιώνει του λόγου το αληθές.
Η λεγόμενη πανδημία της COVID-19 ήταν βέβαια μία πρωτόγνωρη εμπειρία: Μάσκες, εμβόλια, αποστάσεις, εγκλεισμός, πρόβες για την παγκόσμια ψηφιακή δικτατορία που ανθεί ήδη στην Κίνα, αλλά συστηματικά αποσιωπείται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Βλέπουμε τις δυστοπικές εικόνες του lockdown στη Σαγκάη και απορούμε. Και αυτό γιατί είμαστε βυθισμένοι στην άγνοια για το τι συμβαίνει σήμερα στην Κίνα.
Με την πανδημία δοκιμάστηκε η αντοχή μας με τη στέρηση της Σκηνής. Όταν ξανάνοιξαν τα θέατρα, μετά από δύο χρόνια, κλαίγαμε σαν μικρά παιδιά στις πρώτες πρόβες.
Έχετε μια μακρά πορεία ως δάσκαλος υποκριτικής. Πιστεύετε ότι οι συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας ευνοούν τα νέα παιδιά να βιοποριστούν μέσα από την υποκριτική;
Θα ήθελα εδώ αρχικά να τονίσω ότι το ταλέντο περισσεύει στα Βαλκάνια, σε όλες τις παραστατικές Τέχνες. Και ότι στην Ελλάδα ακόμα (δεν ξέρω για πόσο) το επίπεδο των θεατρικών παραστάσεων δεν υπολείπεται σε τίποτα, αν όχι προηγείται, των αντίστοιχων ευρωπαϊκών αλλά και διεθνώς. Ως τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ο βιοπορισμός μέσα από την Υποκριτική τέχνη ήταν εφικτός έως και άνετος. Ήμασταν όχι παραπάνω από χίλιοι ενεργοί ηθοποιοί και δουλεύαμε στο θέατρο αλλά και στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο. Ύστερα ακολούθησε το χάος και οι μισοί Έλληνες έγιναν ξαφνικά δημοσιογράφοι, ηθοποιοί, τραγουδιστές και τηλεοπτικές περσόνες.
Η ανάλυση των αιτιών αυτής της πλημμυρίδας, που συνέβη δυστυχώς και σε διεθνή επίπεδο δεν είναι της παρούσης. Συνοπτικά, οφείλεται στις «αρχές» της παγκοσμιοποίησης: αποδόμηση της εκπαίδευσης, διάλυση εθνικών ταυτοτήτων και γλωσσών, αποσάρθρωση των κλασικών έργων σε όλες τις τέχνες, «ισότητες πολιτισμών», «απελευθέρωση» των επαγγελμάτων, αρχή της ήσσονος προσπάθειας στη μόρφωση, όλοι μπορούν να τα κάνουν όλα. Ένας κακόγουστος δήθεν, νεωτερισμός σε όλα, καταιγισμός «πληροφοριών» από τα ηλεκτρονικά και διαδικτυακά μέσα κτλπ, γνωστά και άγνωστα. Με αποτέλεσμα μία υπερπροσφορά και στον χώρο της τέχνης και σμίκρυνση της ζήτησης που είναι «βραχυκυκλωμένη», αλλά και λόγω της πανδημίας που δυστυχώς θα έχει και συνέχεια με άλλους ιούς.
Όχι λοιπόν! Τα νέα παιδιά δεν μπορούν να πληροφορηθούν σήμερα μέσα από την Υποκριτική και δεν είναι άμοιρα ταλέντου τα περισσότερα. Βρίσκονται στην ανεργία και στην υποαπασχόληση με μικρές αμοιβές ή καθόλου. Και σαν να μην έφτανε αυτό, έχουν ξεφυτρώσει γύρω από το θέατρο, δεκάδες νέες «ειδικότητες» που απορροφούν τα περισσότερα χρήματα από το παραγόμενο πολιτιστικό προϊόν.
Σε συνέχεια της ως άνω ερώτησής μου υπήρξε στιγμή που νιώσατε πικρία όταν είδατε ένα μεγάλο ταλέντο που δεν είχε τις διασυνδέσεις να προχωρήσει καλλιτεχνικά;
Όχι μία, αλλά πολλές στιγμές. Πάρα πολλές, αν λάβετε υπ’ όψιν ότι διδάσκω 40 συναπτά έτη, με περίπου 40.000 ώρες διδασκαλίας βεβαιωμένες. Και δεν είναι μόνο οι διασυνδέσεις, αλλά και όλη η πραγματικότητα, που σας περιέγραψα, απαντώντας στην προηγούμενη ερώτησή σας.
Από τα πολλά σωστά, που μας είχαν πει οι δάσκαλοί μας, όταν ήμασταν μαθητές στη Δραματική Σχολή, ένα δυστυχώς δεν ισχύει πια σήμερα. Το ότι το ταλέντο δεν χάνεται με τίποτα. Σήμερα χάνεται. Ιδίως εάν συνοδεύεται από αλύγιστη μέση ή αλλιώς καλλιτεχνική αξιοπρέπεια.
Το γεγονός πως δεν έχετε εργαστεί μαζί με τη σύζυγό σας τηλεοπτικά και γενικότερα στη μικρή οθόνη ήταν δική σας επιλογή;
-Ναι, δική μου επιλογή. Με τη Μαίρη γνωριστήκαμε το 1984, όταν ήδη από το 1980 είχα πάρει την απόφαση να εγκαταλείψω την τηλεόραση και να αφοσιωθώ στο θέατρο και στην θεατρική εκπαίδευση. Πριν από το 1980, όμως, είχα αρκετή δραστηριότητα στη μικρή οθόνη με πρωταγωνιστικές συμμετοχές στα σήριαλ : «Μαρίνα Αυγέρη», « Μαντώ Μαυρογένους», «Ιερόσυλοι», « Βεντέτα» και άλλα.
Επίσης μεγάλη δραστηριότητα στα ερτζιανά της κρατικής ραδιοφωνία ς.
Μετά το 1980 συμμετείχα μόνο σε τρεις κινηματογραφικές ταινίες που γυρίστηκαν στην Τσεχία, με τον Γιώργο Αγαθονικιάδη.
Επίσης στην τηλεοπτική μεταφορά του θεατρικού έργου του Γιώργου Διαλεγμένου: « Ό,τι πεις αγάπη μου»
Έχετε βραβευτεί τόσο ως ηθοποιός, όσο και ως διδάσκαλος. Για σας πέραν των τίτλων και των τιμών ποια είναι η μεγαλύτερη επιβράβευση της ζωής σας ως καλλιτέχνης αλλά και ως άνθρωπος;
Η μεγαλύτερη επιβράβευση ως δάσκαλος είναι ότι πέφτουν στην αγκαλιά μου παλιοί μαθητές μου, ευχαριστώντας με και ευγνωμονώντας με, για τις εμπειρίες και τις γνώσεις που τους χάρισα.
Ως σκηνοθέτης και ηθοποιός, όταν κάποιες φορές στη μέση του πουθενά, θεατρόφιλοι θεατές μας μάς ευχαριστούν για την ψυχαγωγία που τους προσφέραμε με τις παραστάσεις μας.
Και η διδασκαλία και η υποκριτική είναι δουλειές ερωτικές. Πρέπει να είσαι γνώστης , εμπειροτέχνης, αλλά και ερωτευμένος με την εργασία σου. Και ο έρωτας μεταδίδεται σαν τη φωτιά!
Όπως συνηθίζω να λέω: σε κάθε μάθημα στόχος είναι ο ένας μαθητής, που θα το κάνεις να ερωτευτεί με το αντικείμενο του θεάτρου. Σε κάθε παράσταση ο ένας θεατής που θα του «κλέψεις» μία μόνιμη γωνία της συνείδησής του.
Μιλήστε μας για την παράσταση τα «4 πόδια του τραπεζιού» του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Τι έχει να κερδίσει ο θεατής ερχόμενος να σας δει και ποιο ήταν το κριτήριο να επιλέξετε το συγκεκριμένο έργο στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή;
– Καθομολογία του κοινού και της κριτικής είναι μία συναρπαστική παράσταση . Πρόκειται εξάλλου για ένα από τα καλύτερα έργα του Καμπανέλλη. Είναι μία σπαρταριστή σάτιρα της ακόρεστης δίψας του ανθρώπου για εξουσία και χρήμα, τοποθετημένη στο πλαίσιο μιας οικογένειας επτά αδελφών ,που είναι κληρονόμοι ενός οικονομικού κολοσσού , αλλά ο μπαμπάς τους ,που είναι 99 ετών και κάτοχος του 51% των μετοχών, δεν λέει να πεθάνει. Εξαιρετικό έργο, ηλικίας 50 ετών, αλλά είναι σαν να γράφτηκε σήμερα και αύριο, γιατί το θέμα του είναι διαχρονικό και υπερτοπικό.
Ο θεατής, που θα δει την παράστασή μας, θα κερδίσει όπως πάντα στο θέατρο Πρόβα επί τέσσερις δεκαετίες, δύο ώρες ποιοτικής διασκέδασης και ψυχαγωγίας .
Τα κριτήρια επιλογής του έργου είναι η προσήλωσή μας στην καταξίωση και ανάδειξη της νέας ελληνικής δραματουργίας. Οι μισές σχεδόν από τις 90 παραγωγές, που έχει στο ενεργητικό του το θέατρο Πρόβα, αφορούν σε νεοελληνικά έργα, πολλά εκ των οποίων και άπαιχτα.
Επιπλέον λόγος ήταν και ο εορτασμός των 100 χρόνων από τη γέννηση του Καμπανέλλη, στον οποίον συμμετείχαμε, με το ανέβασμα του έργου του: « Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού».
Μέχρι πότε θα παίζετε η εν λόγω παράσταση;
Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού θα παίζονται ως το Δεκέμβρη του 2022, ολοκληρώνοντας μαζί με άλλες παράπλευρες εκδηλώσεις, εκθέσεις, συνεδρία και τα λοιπά, των εορτασμό για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ιάκωβου Καμπανέλλη.
Υπήρξε κάποιο σχόλιο από θεατή μετά το πέρας της παράσταση που σας συγκίνησε;
Ναι! Μεταξύ πολλών ξεχωρίζω το σχόλιο της Κατερίνας Καμπανέλλη, κόρης του συγγραφέα: «Είναι η καλύτερη παράσταση του έργου αυτού, που έχω δει. Υπηρετεί με πληρότητα και σαφήνεια το κείμενο, αναδεικνύοντας όλες τις πτυχές του έργου».
Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας του γάμου σας;
Και η Μαίρη και εγώ δεν πιστεύουμε στη «σύμβαση» του γάμου, όπως έχει καταντήσει σήμερα, κάτω από τις συγκεκριμένες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες . Και ίσως αυτό να είναι το μυστικό της επιτυχίας του.
Επίσης ότι ποτέ δεν έχουμε χρησιμοποιήσει τις ερωτήσεις: Πού ήσουν ; Πού είσαι τώρα; Tι σκέφτεσαι τώρα; Ακόμα ότι μας ενώνουν τα «δεσμά» της σκηνής του θεάτρου και η κοινή λατρεία μας για την Κοραλία.
Θελήσατε ποτέ ένα δεύτερο παιδί πέραν της Κοραλίας;
Όχι, ούτε εγώ, ούτε η Μαίρη. Η Μαίρη γιατί είχε μία δύσκολη γέννα και εγώ γιατί αισθάνομαι βαριά την ευθύνη της πατρότητας. Και η Κοραλία ποτέ δεν ζήτησε με επιμονή αδερφάκι, ίσως απολαμβάνοντας τα αγαθά του να είσαι μοναχοπαίδι.
Είσαστε περισσότερο κλασσικός πατέρας ή φίλος με την μονάκριβη κόρη σας;
– Φίλος! Φίλος μόνον! Και με απέραντο σεβασμό και κατανόηση και υποστήριξη στις επιλογές της, όποιες και αν είναι αυτές. Τις «προβολές» του εγώ μου τις κρατάω για τον εαυτό μου και δεν τις στρέφω επουδενί στην κόρη μου αλλά και σε κανέναν φίλο ή συνάνθρωπο. Έχω μάθει να παλεύω μόνος με τον εαυτό μου.
Τι σας θλίβει στην Ελλάδα του σήμερα;
– Ό,τι θλίβει σε κάθε χώρα του κόσμου τους ανθρώπους , που ακόμα σκέφτονται και αισθάνονται : « Η παγκόσμια Χούντα των αγορών, αιματοβαμμένος χρηματιστηριακός καπιταλισμός και όλα τα θανατηφόρα σκουπίδια, που παράγει ατελείωτα ποτάμια αίματος, άγρια εκμετάλλευση των ανθρώπων ,των ζώων και της χλωρίδας, ατμοσφαιρική και ψυχολογική ρύπανση, εξαχρείωση ,χειραγώγηση, συναισθηματικό ευνουχισμό, διανοητική παράλυση, σωματική τοξίνωση, απαξίωση της ζωής πάνω στον πλανήτη γη.
Πότε στην παγκόσμια ιστορία δεν βίωσε η ανθρωπότητα τόσο μαζικά και συντονισμένα την φρίκη και την βαρβαρότητα της θηριώδους πανάρχαιας και ακόρεστης δίψας του ανθρώπου να εξουσιάζει και να πλεονεκτεί.
Ποια είναι τα πλάνα του χειμώνα για το θέατρο «Πρόβα»;
Θα ξεκινήσουμε τη χειμερινή σεζόν 2022-23 με το έργο , που ήδη με επιτυχία παίζουμε : «Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού» του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Φέτος εορτάζονται τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Καμπανέλλη, και αν δεν κάνω λάθος, είμαστε ο μοναδικός θίασος που ανεβάζει το έργο του.
Στη συνέχεια θα ανεβάσουμε για 8η σεζόν και για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων « Το Τέρας και Εγώ» του Σταμάτη Μαλέλη, ένα συγκλονιστικό ,θεατρικό ντοκουμέντο για την κατάθλιψη και τη λύτρωση από τα δεσμά της.
Ύστερα θα παρουσιάσουμε το έργο:« Η κυρία δεν πενθεί» του Κώστα Μουρσελά, μία αποκαλυπτική σάτιρα της Νεοελληνικής κοινωνίας.
Και έπεται η σεζόν 2023-24, όπου και κλείνουμε πρώτα ο Θεός, 40 χρόνια συνεχούς και συνεπούς πολιτιστικής δραστηριότητας.
