Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στην Ερμούπολη στις 12 Μαρτίου 1938. Σε ηλικία 14 ετών μετακόμισε με την οικογένειά του από την Σύρο στην Αθήνα και τα πρώτα επτά χρόνια κατοικούν στο Χαλάνδρι.
Της: Έπη Τρίμη
“Η Σύρος, όπου γεννήθηκα, δεν είχε καμία αίγλη, παρά μόνο απόλυτη φτώχεια. Ειδυλλιακές στιγμές θυμάμαι ελάχιστες, από εκδρομές που πηγαίναμε στα χωριά. Μου ‘ρχεται στη μνήμη η εικόνα απ’ όταν βγάζαμε αχινούς από τη θάλασσα, τους ανοίγαμε με προσοχή, ρίχναμε λεμόνι και τους τρώγαμε. Η αστική τάξη είχε αποδράσει προ πολλού στην Αθήνα και αλλού. Τα αρχοντικά τους έρεβαν. Στην Κατοχή ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού πέθανε από την πείνα. Κατηγορούσαν τους Καθολικούς που είχαν τα χωράφια και τα καλλιεργούσαν, αλλά η σοδειά τους πήγαινε στους Γερμανούς και τους Ιταλούς.
Ο πατέρας μου ήταν ναυτικός και όταν ξέσπασε ο πόλεμος αποκλείστηκε στο εξωτερικό. Τον γνώρισα στα επτά μου, μετά την απελευθέρωση. Ξαφνικά, ήρθε ένας ξένος κι έμεινε στο σπίτι μας. Μέχρι τότε ήμασταν εγώ, η μικρότερη αδελφή μου και η μητέρα μου. Μετά, προστέθηκαν και άλλα δυο αδέλφια”, είχε πει ο Μάνος Ελευθερίου στη lifo.
Το 1960 μετακόμισαν οικογενειακώς στο Νέο Ψυχικό. Το 1955 γνωρίστηκε με τον Άγγελο Τερζάκη ο οποίος τον ώθησε να παρακολουθήσει μαθήματα στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου ως ακροατής. Το 1956 γράφτηκε στο τμήμα θεάτρου της Σχολής Σταυράκου με καθηγητές τον Χρήστο Βαχλιώτη, τον Γιώργο Θεοδοσιάδη και τον Γρηγόρη Γρηγορίου. Το 1960 στα Ιωάννινα, όπου βρέθηκε για να εκτελέσει την στρατιωτική του θητεία, άρχισε να γράφει θεατρικά έργα και ποιήματα.
Εξέδωσε μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές, τόμους με πεζά, λευκώματα και τέσσερις τόμους για το «Θέατρο στην Ερμούπολη τον 20ό αιώνα, 1901-1921», καθώς και την ανθολογία Ερμούπολη, Μια πόλη στη λογοτεχνία (2004).
Έχει γράψει ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μία νουβέλα, δύο μυθιστορήματα και περισσότερα από 400 τραγούδια. Παράλληλα εργάστηκε ως αρθρογράφος, επιμελητής εκδόσεων, εικονογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός.
Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2005 για το μυθιστόρημά του O καιρός των χρυσανθέμων. Ως στιχουργός έχει στο ενεργητικό του περίπου 400 τραγούδια και συνεργάστηκε με όλους σχεδόν τους Έλληνες συνθέτες. Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο έχουν κυκλοφορήσει τα μυθιστορήματά του Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές (2006), Ο άνθρωπος στο πηγάδι (2008), Πριν απ’ το ηλιοβασίλεμα (2011), Φαρμακείον Εκστρατείας (2016), καθώς και η συλλογή διηγημάτων του Η μελαγχολία της πατρίδας μετά τις ειδήσεις των οκτώ (2007). Επίσης το 2010 κυκλοφόρησαν η ποιητική του συλλογή Ο νοητός λύκος, καθώς και ο θεατρικός μονόλογος Ο γέρος χορευτής. Το 2013 εκδόθηκαν η συγκεντρωτική έκδοση των στίχων του Τα λόγια και τα χρόνια: 1963-2013 – Τα τραγούδια, καθώς και το χρονικό Μαύρα μάτια: Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920.
Την ίδια χρονιά βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών (Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη) για το σύνολο του έργου του. Το 2018 κυκλοφόρησε η ποιητική του συλλογή Τα ομοιοκατάληκτα.
“Φοράω κασκέτο από τα 25 μου γιατί είχα πάντα φαλάκρα και κρύωνα. Δεν το έκανα από στυλ. Έχω καμιά πενηνταριά κασκέτα στη συλλογή μου κι όποιος θέλει έρχεται και παίρνει”, είχε δηλώσει ο Μάνος Ελευθερίου.
Πέθανε στις 22 Ιουλίου του 2018. Η πολιτική κηδεία του έγινε την Τρίτη 24 Ιουλίου, στις 12 το μεσημέρι, στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, ενώ στη συνέχεια, η σορός του θα μεταφερθεί στη Βουλγαρία για να αποτεφρωθεί, όπως ο ίδιος επιθυμούσε.
Για τον θάνατο είχε πει: «Εμένα, ο θάνατος δεν με ενδιαφέρει, εκεί ο πέλεκυς είναι μια και καλή, μια κι έξω, σε κόβει και τελειώνεις. Εκείνο που φοβάται κανείς είναι ο πόνος, τα μαρτύρια, τα βασανιστήρια».
«Τα λόγια του παλιό κρασί…» που πάντα απολαμβάναμε και για χρόνια θα μας συντροφεύουν, μέσα από την τεράστια παρακαταθήκη που αφήνει πίσω του. Σε συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει, μιλώντας μας για το ποια είναι η πιο ειρηνική επαναστατική πράξη, είχε αναφέρει: «Να κάνει ο καθένας τίμια το έργο του με όσες δυνάμεις έχει. Ας αλλάξει ο καθένας τη ζωή του και θ’ αλλάξει ο κόσμος».
Ενώ στην ερώτηση: «Πότε ένας άνθρωπος παύει να εξελίσσεται;», είχε απαντήσει: «Ποτέ! Η εξέλιξη σταματά μόνο με τον θάνατο. Ακόμα και η αρρώστια είναι μια μορφή “εξέλιξης” στην ανθρώπινη περιπέτεια. Η πνευματική όμως εξέλιξη παύει από τη στιγμή που κεραυνοβοληθεί ο άνθρωπος από μια ειδική αρρώστια. Και δεν κατάλαβα ποτέ αυτή τη φρικιαστική εκδίκηση».
«Ο Μάνος Ελευθερίου ανήκει εδώ και πολλά χρόνια στην χορεία των μεγάλων πνευματικών μας ανθρώπων, για τους οποίους ο θάνατος είναι το πέρασμα στην αιωνιότητα που δικαιωματικώς τους αναλογεί», ανέφερε τότε σε ανακοίνωσή του ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος.