Ο Γιώργος Σεφέρης ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της Ελλάδας και μαζί με τον Οδυσσέα Ελύτη οι μοναδικοί Έλληνες που κέρδισαν Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη ήταν ήδη γνωστή στο εξωτερικό με ό,τι αυτό σημαίνει σε σχέση με την επιρροή που είχε στην ίδια του τη χώρα. Ωστόσο, βασικός παράγων για να έχει μια βάση η υποψηφιότητά του για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ήταν το να είναι σχετικά γνωστός και αναγνωρισμένος στο εξωτερικό.
Γιώργος Σεφέρης: Νόμπελ Λογοτεχνίας για το υπέροχο λυρικό ύφος του
Ο Γιώργος Σεφέρης είχε υπάρξει ήδη υποψήφιος για πρώτη φορά το 1955 και για δεύτερη το 1961. Η τρίτη υπήρξε και η …φαρμακερή καθώς, γύρω στο μεσημέρι της 24ης Οκτωβρίου 1963, το τηλεγράφημα που παρέλαβε ο ποιητής και είχε ως αποστολέα τη Σουηδική Ακαδημία δεν άφηνε πολλά περιθώρια για παρερμηνείες. Η είδηση ήταν ιδιαίτερα σπουδαία, καθώς ανήγγειλε ότι ο Έλληνας ποιητής ήταν ο νέος κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας «για το υπέροχο λυρικό ύφος του, που είναι εμπνευσμένο από ένα βαθύ αίσθημα για το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες». Το ραντεβού για την επίσημη βράβευσή του δόθηκε στις 10 Δεκεμβρίου, στη Στοκχόλμη, όπου ο ποιητής θα παρελάμβανε το βραβείο από τον βασιλιά της Σουηδίας Γουσταύο.
Γιώργος Σεφέρης: Η είδηση της βράβευσης δεν έγινε δεκτή με ιδιαίτερο ενθουσιασμό στην Ελλάδα
Η είδηση της βράβευσης του Σεφέρη δεν έγινε δεκτή με ιδιαίτερο ενθουσιασμό στην πατρίδα του. Τα δε πρωτοσέλιδα των εφημερίδων θα έλεγε κανείς πως αδιαφόρησαν για την είδηση, καθώς το ενδιαφέρον στρεφόταν στην εκλογική αναμέτρηση της Ενώσεως Κέντρου με την ΕΡΕ, που θα διεξαγόταν στις 3 Νοεμβρίου. Ωστόσο, δεν ήταν μόνο το μειωμένο ενδιαφέρον στην είδηση της βράβευσης, καθώς η ελληνική Αριστερά έδειξε μάλλον απογοητευμένη με τη βράβευση του «δεξιού» Σεφέρη αντί του αριστερού αγωνιστή ποιητή Νερούδα. Αλλά και η Δεξιά παράταξη, μέσω της εφημερίδας «Ελεύθερος», δεν τα πήγε άσχημα σε γενναιοδωρία. Μάλιστα, δεν κράτησε καν τα προσχήματα, καθώς κατηγόρησε ευθέως τον διπλωμάτη Σεφέρη για το ότι «είχε ξεπουλήσει την Κύπρο για να πάρει το Νόμπελ»! Θα έλεγε κανείς ότι η αθλιότητα είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του τόπου. Είναι πλέον γνωστός ο ευρύς κύκλος αθλιοτήτων και μικροτήτων γύρω από την υποψηφιότητα του Καζαντζάκη και του Σικελιανού για το Νόμπελ …
Γιώργος Σεφέρης: Τιμητικές διακρίσεις και βραβεύσεις του ποιητή
Μια πρώτη διάκριση γνώρισε η ποίηση του Σεφέρη με το «έπαθλο Παλαμά», το 1946. Κατόπιν, το 1960, ήρθε η ανακήρυξή του ως επιτίμου διδάκτορος στο Cambridge, για να έλθει η κορυφαία στιγμή, το 1963, της βράβευσής του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Φυσικά, έκτοτε ακολούθησαν και άλλες διακρίσεις: επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, της Οξφόρδης, του Princeton και επίτιμος ξένος εταίρος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.
Η ομιλία του Γιώργου Σεφέρη
Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα – πρώτα από τον εαυτό μου.
Γιώργος Σεφέρης: Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια
Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα.
Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά• κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. O ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμη πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα» λέει ο Ηράκλειτος• «ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν».
Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «…θα χαθούμε, γιατί αδικήσαμε…». Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος• είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση.
Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ έναν λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από τον φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.
Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο, γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία• παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δεν μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να ‘βρει καταφύγιο• απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία.
Γιώργος Σεφέρης: Οι γλώσσες περιορισμένης χρήσης δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς
Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία, που ένιωσε αυτά τα πράγματα• που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες, όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς• που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ τον Σέλλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.
Γιώργος Σεφέρης: Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και αν βρίσκεται
Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.
Όταν, στον δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Oιδίποδα.
