H Θεατρική Ομάδα Κωφών «Τρελά Χρώματα» δημιουργήθηκε το 2009 και αποτελεί μια σύμπραξη κωφών και ομιλούντων ηθοποιών. Μού κέντρισε το ενδιαφέρον και ζήτησα από την κ. Μερκούρη να μας παραχωρήσει μια συνέντευξη για λογαριασμό του enimerotiko.gr.
Της: Έπη Τρίμη
Μέσα από μια συστηματική ενασχόληση με την θεατρική δράση, έχει αναδείξει νέους κώδικες στην υποκριτική έκφραση, αξιοποιώντας με ανανεωτική ματιά την νοηματική γλώσσα, παράλληλα με την φωνητική ερμηνεία, τις αρχές του αυτοσχεδιασμού και τις τεχνικές του σωματικού θεάτρου. Η Ομάδα είχε την τιμή να συνεργαστεί με σημαντικούς πολιτιστικούς φορείς. Ενδεικτικά, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, την Αρχαία Ολυμπία, το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Ρούμελης, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (Κ.Θ.Β.Ε), τον Πολιτιστικό Όμιλο της Τράπεζας Πειραιώς, την Ομοσπονδία Κωφών Ελλάδος, την Ένωση Κωφών, το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών Ελλάδος, κ.α. Είναι η τέταρτη φορά που επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού.
Κυρία Μερκούρη σκηνοθετήσατε και πρωταγωνιστείτε στην Θεατρική Ομάδα Κωφών «Τρελά Χρώματα». Τι είδους προκλήσεις καλεστήκατε να διαχειριστείτε ανεβάζοντας την παράσταση «Η Τρελή του Σαγιό» του Jean Giraudoux;
Σε κάθε παράσταση ο συνδυασμός της δραματουργίας του έργου σε σχέση με τη σκηνική δράση είναι το ζητούμενο, ενσωματώνοντας την χρήση θεατρικών τεχνικών και μορφών τέχνης (παντομίμα, κινησιολογία μαριονέτας, ταχυδακτυλουργικά, visual vernacular) σε συνδυασμό με έντονη σωματικότητα, καθώς και το γεγονός ότι η κάθε παράσταση συνοδεύεται από Ελληνικούς Υπέρτιτλους (ΤΚΒ) για Κ(κ)ωφούς και βαρήκοους. Οι κωφοί ηθοποιοί είναι τόσο εκφραστικοί που μερικές φορές γίνονται τόσο ανατρεπτικοί που καταλήγουν να είναι σαρωτικοί. Το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι, ότι κάθε φορά ο καθένας από εμάς ανακαλύπτει και ξεπερνάει τα όρια του εαυτού του. Ταυτόχρονα, η επιλογή της ζωντανής μουσικής και η απόδοση των τραγουδιών στην νοηματική γλώσσα σε συνδυασμό με τα φωνητικά των κωφών και ομιλούντων καλλιτεχνών, αποτέλεσαν αληθινά μεγάλη πρόκληση.
Σε συνέχεια της ως άνω ερώτησής μου τι ήταν αυτό που σας κέντρισε το ενδιαφέρον στο έργο του Giraudoux;
Η δράση του έργου τοποθετείται πολλά χρόνια πριν στο Παρίσι. Ωστόσο, αποτελεί ένα έργο επίκαιρο και με πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις. Διαπραγματεύονται ζητήματα που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο, όπως είναι η εξουσία, η δικαιοσύνη, η αδικία, η απληστία, οι ανθρώπινες αξίες, η ανθρώπινη βούληση και ένας συστηματοποιημένος κόσμος, ξεγυμνωμένος από οποιοδήποτε σύστημα αξιών. Στο έργο λοιπόν, ο κόσμος εκείνος του περιθωρίου, των καλλιτεχνών του δρόμου συσπειρώνεται και μεταδίδει ένα αισιόδοξο μήνυμα ελπίδας και αγάπης, αναδεικνύοντας το ποιητικά και λυρικά στοιχεία του Ζιρωντού, ενώ παράλληλα ο θεατής μπορεί να ανακαλύψει το σπάνιο ταλέντο του Giraudoux, ο οποίος είναι χαρισματικός στον λόγο, ένας αυθεντικός πλάστης του λόγου. Επιπλέον, το συγκεκριμένο έργο ήταν από εκείνα τα έργα, τα οποία σκηνοθέτησε ο Ανδρέας Βουτσινάς στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Με δένουν και δεσμοί ίσως και λίγο συναισθηματικοί, αφού τον είχα δάσκαλο ως απόφοιτη του Κρατικού.
Τι συναισθήματα απορρέουν από τους ηθοποιούς αλλά και από εσάς όταν βλέπετε πως καμία αναπηρία δεν εμποδίζει τον άνθρωπο να υπερβεί τον εαυτό του;
Οι κωφοί ηθοποιοί χρησιμοποιούν τη γλώσσα του σώματος και την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, ενώ οι ομιλούντες ηθοποιοί την φωνητική ερμηνεία. Ωστόσο, κάποια στιγμή οι γλώσσες αναμειγνύονται μεταξύ τους και έτσι, οι ομιλούντες μπορεί να ερμηνεύουν με τη χρήση της νοηματικής και οι κωφοί να χρησιμοποιούν τις φωνητικές τους δυνατότητες. Και τελικά, όλοι οι ηθοποιοί, κωφοί ή ακούοντες, ερμηνεύουν μια γλώσσα επί σκηνής, που δεν είναι άλλη από τη θεατρική. Το να ενώνεις διαφορετικά γλωσσικά στοιχεία και να τα αποδίδεις σκηνικά είναι ίσως από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα που μπορεί να μας αφορά όλους, είτε καλλιτέχνες, είτε θεατές. Μέσω της τέχνης του θεάτρου δημιουργείται η αίσθηση μίας πρωτόγνωρης θεατρικής εμπειρίας. Μια ξεχωριστή εμπειρία, όπου υπάρχει η συνένωση και ενσωμάτωση των δυο κόσμων επί σκηνής. Είναι κάποιες φορές που οι κωφοί κερδίζουν τις εντυπώσεις, καθώς η σιωπή τους είναι καταιγιστική, ενώ τα εκφραστικά τους χέρια μιλάνε απευθείας στην ψυχή.
Γιατί θα προτείνατε σε έναν θεατρόφιλο να έρθει να δει την «Τρελή του Σαγιό»;
Για πολλούς λόγους, γιατί δεν έχει ξαναδεί τέτοιου είδους μεταφορά έργου στην σκηνή με τη συμμετοχή κωφών και ομιλούντων καλλιτεχνών, γιατί μια τέτοιου είδους δίγλωσση θεατρική αφήγηση είναι διαφορετική και σε οδηγεί σε άλλα μονοπάτια, γιατί μπορεί να ανακαλύψει μια άλλου είδους σκηνική δράση που αναδεικνύει νέους κώδικες στην υποκριτική, γιατί είναι εκπληκτικό να μπορεί να δει κάποιος τι μπορεί να κάνει ένας κωφός καλλιτέχνης, γιατί μπορεί να ανακαλύψει κανείς την ομορφιά της νοηματικής γλώσσας, γιατί είναι απολαυστικό το χιούμορ του Giraudoux, ιδιαίτερα όταν αποδίδεται από έναν κωφό καλλιτέχνη, γιατί είναι συναρπαστικό να βλέπεις τη βαθιά επικοινωνία κωφού-ακούοντα επί σκηνής, γιατί είναι πρωτόγνωρο να ακούσεις ζωντανή μουσική με ταυτόχρονη απόδοση τραγουδιών στη νοηματική γλώσσα, να τραγουδήσουν και να ροκάρουν επί σκηνής όλοι μαζί. Θέλετε και άλλα;
Κυρία Μερκούρη με τι συναισθήματα επιθυμείτε να φύγει ο θεατής μετά από κάθε παράσταση;
Μέχρι τώρα, στις παραστάσεις μας έχουμε βιώσει μαγικές εμπειρίες και έχουμε ζήσει μοναδικές στιγμές με τους θεατές μας. Κάθε παράσταση είναι ξεχωριστή. Ωστόσο, στην δική μας περίπτωση, επειδή έχουμε τον συνδυασμό κωφών και ακουόντων καλλιτεχνών και μια δίγλωσση θεατρική αφήγηση επί σκηνής, τα δεδομένα είναι διαφορετικά. Υπάρχει κάθε φορά μια μερίδα του κοινού που μπορεί να μην έχει παρακολουθήσει δική μας παράσταση. Όταν συμβαίνει αυτό είναι μαγικό, επειδή αφουγκράζεσαι την έκπληξή τους γι΄αυτό που παρακολουθούν, βλέπεις την ανακάλυψη στο βλέμμα τους μιας νέας θεατρικής γλώσσας, η οποία προέρχεται από τον συγκερασμό δυο διαφορετικών γλωσσικών στοιχείων. Και κάθε φορά μας αρέσει που ο θεατής φεύγει από το θέατρο με ένα χαμόγελο, μια ανακάλυψη, μια απορία.
Στο Δ.Τ. που έχω στα χέρια μου αναφέρει για την παράσταση πως το καλό θα θριαμβεύει, αφήνοντας, όμως μια ανοιχτή χαραμάδα επιστροφής του κακού. Δένοντας αυτήν τη φράση θα ήθελα να σχολιάσετε όσα συμβαίνουν στην επικαιρότητα και γιατί πιστεύετε πως το κακό καπελώνει κάθε καλό ενώ γκρεμίζονται αξίες, άνθρωποι, το θεάρεστο έργο σε δομές κ.λπ.;
Το έργο ασχολείται με το ζήτημα της εξουσίας στον άνθρωπο και με ποιο τρόπο εκείνη είναι σε θέση να τον μεταλλάξει. Επίσης, ασχολείται με τη θέση και την ταυτότητα της γυναίκας. Βεβαίως, είναι ζητήματα επίκαιρα όσο ποτέ. Θεωρώ ότι, οι περισσότεροι άνθρωποι ξεκινούν με καλές προθέσεις και θετική διάθεση προς τους άλλους, κάπου εκεί στη διαδρομή χάνονται μεταξύ απληστίας και ανασφάλειας. Το κακό εξυπηρετεί και γι’ αυτό κυριαρχεί. Νομίζω πως τον τελευταίο καιρό έχουμε γίνει όλοι μάρτυρες μιας ισχυρής εισβολής από τον άνθρωπο που θέλει να ασκεί εξουσία σε άνθρωπο, απογυμνωμένο από κάθε ηθικό φραγμό και αξία. Ένα σύστημα αξιών που καταρρέει. Άνθρωποι που αναρριχώνται με εξουσία και μετά γκρεμίζονται από το βάθρο τους. Όλο αυτό, μου θυμίζει τον κύκλο του αίματος του Σαίξπηρ. Και ίσως τελικά ο άνθρωπος είναι τόσο τραγικό ον που δεν είναι σε θέση να το διαχειριστεί όλο αυτό. Τώρα πια, καταλαβαίνω μια δασκάλα θεάτρου που όταν της πρότειναν ανάλογη διευθυντική θέση με εξουσία, εκείνη αρνήθηκε σθεναρά. Μα γιατί αναρωτήθηκα τότε; Γιατί τέτοιου είδους θέσεις “καίνε”, μου απάντησε εκείνη.
Το γεγονός ότι απέχετε από την τηλεόραση είναι μια δική σας επιλογή;
Για να είμαι ειλικρινής και ναι και όχι. Όταν αποφοίτησα από το Κρατικό, το μόνο που με ενδιέφερε ήταν η θεατρική τέχνη. Δεν επεδίωξα ποτέ να εισέλθω σε τηλεοπτικούς χώρους. Ίσως τότε σε μικρότερη ηλικία να φοβόμουν και την υπερβολική έκθεση. Με τρόμαζε αυτή η ταχύτητα του πράγματος στα γυρίσματα. Ήμουν συνηθισμένη από το θέατρο και τις πρόβες που έχεις τον χρόνο να μελετήσεις, να ερευνήσεις, να ανακαλύψεις. Ωστόσο, κάποιες φορές θαύμασα τα αντανακλαστικά των συναδέρφων, τις ταχύτητες που δούλευαν ή κάποιες αξιόλογες δουλειές που συμμετείχαν. Τώρα, έχω διαφορετική οπτική σε όλα τα πράγματα. Μακάρι να μπορούμε να συμμετέχουμε όλοι μας σε αξιόλογες και ενδιαφέρουσες τηλεοπτικές ή κινηματογραφικές δουλειές.
Πόσο δύσκολο είναι ένας καλλιτέχνης που δεν είναι γνωστός στα περισσότερα ελληνικά σπίτια να βιοποριστεί μέσα από το θέατρο;
Όπως αντιλαμβάνεστε τα δεδομένα έχουν αλλάξει για όλους μας. Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι από εμάς που ασχολούμαστε με το θέατρο, σχεδόν πάντοτε έχουμε μια παράλληλη επαγγελματική δραστηριότητα για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Στη δική μου περίπτωση, ήμουν τυχερή γιατί οι σπουδές μου στη θεατρολογία, αλλά και στην ανθρωπολογία του χορού με βοήθησαν αρκετά. Έτσι, εργάζομαι παράλληλα ως δασκάλα θεάτρου και όχι σε μια δουλειά σε άλλο τομέα. Πάντως, για όλους τους καλλιτέχνες οι συνθήκες είναι αρκετά δύσκολες. Στο παρελθόν, είχαμε μεν την ανασφάλεια στις καλλιτεχνικές δουλειές, αλλά τουλάχιστον όταν έκλεινες μια συμφωνία, είχες μια σχετική ηρεμία. Στα τωρινά δεδομένα, δεν αισθάνεσαι σχεδόν ποτέ αυτή την ηρεμία στον επαγγελματικό τομέα, μπορεί να τιναχτούν ανά πάσα στιγμή όλα στον αέρα είτε αφορά παράσταση, είτε εκπαιδευτικό πρόγραμμα, είτε μαθήματα.
Κυρία Μερκούρη ποιους ομότεχνούς σας θαυμάζετε;
Ανάλογα τι εννοούμε με τη λέξη ομότεχνος. Γιατί ομότεχνος δεν αφορά μόνο το θέατρο, κατά τη γνώμη μου. Ενέχει κοινή συνισταμένη και αφορά όλες τις τέχνες, όπως τη ζωγραφική, τη μουσική, τον χορό και κάθε είδους καλλιτεχνική δημιουργία. Μ΄ αυτό τον γνώμονα, θαυμάζω κάθε καλλιτέχνη που προσπαθεί να συνομιλήσει μέσα από το έργο του με εντιμότητα και σεβασμό προς τον άνθρωπο. Κάθε καλλιτέχνη που πρώτα η στάση ζωής του και η ποιότητά του ως άνθρωπος σε κάνει να τον εκτιμάς. Και ευτυχώς, έχουμε αρκετούς από αυτούς.
Ως γυναίκα πώς αισθάνεστε με το φαινόμενο της αύξησης των γυναικοκτονιών; Θα θέλατε μέσα από την τέχνη σας να περάσετε κάποια στιγμή ένα μήνυμα;
Όπως προανέφερα, ο Giraudoux ασχολείται με τη θέση της γυναίκας και μάλιστα με αρκετό σθένος σε μια εποχή που δεν ήταν διαδεδομένες τέτοιου είδους απόψεις. Μάλιστα, η ίδια η Τρελή του Σαγιό προτρέπει τις υπόλοιπες γυναίκες να ανοίξουν επιτέλους τα μάτια και να δουν ότι οι άντρες στερούνται καλής συμπεριφοράς, ότι «παλιά σας έπαιρναν από το χέρι με σεβασμό, τώρα κοιτάξτε τους πώς κλωτσάνε». Ορισμένες φορές, με σοκάρει η τόσο απίστευτη και επίκαιρη ομοιότητα με τα πεπραγμένα. Πιάνω τον εαυτό μου να διαβάζω μια ακόμη γυναικοκτονία και να αισθάνομαι ανήμπορη και αδύναμη να κάνω οτιδήποτε γι’ αυτό, ενώ μας αφορά όλους και όλες τόσο πολύ. Βεβαίως, μέσω της τέχνης είναι ο τρόπος που ο καλλιτέχνης έχει τη δυνατότητα να πάρει θέση στα πράγματα και να μεταδώσει το δικό του μήνυμα. Ιδιαίτερα, όταν το έργο είναι δική του επιλογή. Μέσα στα χρόνια και σε όλες τις παραστάσεις ποτέ δεν υπήρξε προχειρότητα ως προς την επιλογή του έργου και το μήνυμα που επιθυμούμε να μεταδώσουμε. Το έργο αυτό έρχεται να αφυπνίσει, όπως είναι και ο αληθινός σκοπός του θεάτρου.
Ποια είναι τα προσεχή επαγγελματικά σας σχέδια;
Θεωρώ ότι μετά την τραυματική εμπειρία που περάσαμε όλοι και με την ανατροπή σχεδόν όλων των δεδομένων που είχε ο καθένας από εμάς στην επαγγελματική του ζωή, είναι κάπως μάταιο να κάνουμε σχέδια με τον τρόπο που είχαμε συνηθίσει. Για τον λόγο αυτό, συζητάω μόνο για το παρόν και την καινούργια παραγωγή. Υπάρχουν διάφορες συζητήσεις, αλλά αργούν προς το παρόν. Οπότε, ας μείνουμε στο παρόν.
Με τι μήνυμα θα θέλατε να κλείσουμε τη συνέντευξή μας;
Ας αφήσουμε τα λόγια του Jean Giraudoux να μεταδώσουν το μήνυμα, όπως λέει και ο ίδιος στο έργο του, «Μισώ κάθε τι άσχημο, λατρεύω ότι ωραίο. Απεχθάνομαι τους κακούς, λατρεύω την καλοσύνη». Τι πιο ωραίο και ελπιδοφόρο μήνυμα από αυτό!