Ο Ελία Καζάν (Ηλίας Καζαντζόγλου) γεννήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου του 1909 στην ελληνική συνοικία του Φαναριού στην Κωνσταντινούπολη. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, η οικογένειά του μεταναστεύει στην Αμερική.
Της: Έπη Τρίμη
Αφότου φοίτησε στη Δραματική Σχολή του Πανεπιστημίου του Γέιλ, ο Καζάν γίνεται το 1932 μέλος του θιάσου «Group Theater», ο οποίος ανέβαζε θεατρικά έργα κοινωνικού και πολιτικού προβληματισμού. Μετά από μία σύντομη θητεία στην ηθοποιία, ο Καζάν στρέφεται στη θεατρική σκηνοθεσία. Το πρώτο μεγάλο του σουξέ έρχεται το 1942, με το έργο του Θόρντον Γουάιλντερ «Το δέρμα των δοντιών μας».Τα έργα των Άρθουρ Μίλερ και Τένεσι Ουίλιαμς «Ήταν όλοι τους παιδιά μου» και «Λεωφορείον ο Πόθος» αντίστοιχα, ανεβάζουν κατακόρυφα τις μετοχές του Καζάν στον χώρο του θεάτρου.
Η ταινία αυτή εγκαινιάζει τη συνεργασία μεταξύ Καζάν και Μπράντο, η οποία ανανεώνεται ένα χρόνο αργότερα με το «Viva Zapata!» και αγγίζει την κορύφωσή της το 1954, μέσα από το εμβληματικό «Το λιμάνι της αγωνίας«, το οποίο αποφέρει Όσκαρ Σκηνοθεσίας στον Καζάν και Α” Ανδρικού Ρόλου στον Μπράντο. Δύο χρόνια νωρίτερα πάντως, ο Καζάν μπλέκει σε μία ιστορία σκοτεινή που θα κηλιδώσει το όνομά του δια παντός και θα εξακολουθήσει μέχρι και σήμερα να διχάζει καλλιτέχνες και σινεφίλ… To be continued…
Ο Ελία Καζάν, έγραψε στην πρώτη του σύζυγο, Μόλι, για συγγνώμη, ύστερα από την απιστία που είχε διαπράξει με την… Μέριλιν Μονρόε.
«Συγγνώμη» έγραψε «που πήγα μαζί της και σε πλήγωσα. Δεν ντρέπομαι που με έλκυσε, αλλά δεν είναι και η σεξοβόμβα που διαφημίζουν», έγραψε ο Ελίας Καζάν στη σύζυγό του και συμπλήρωσε για τη νύχτα που πέρασε με τη θρυλική ξανθιά :«Δεν ήταν απειλή για τη σχέση μας διότι ξέρεις πόσο σε αγαπάω».
Στη συνέχεια αναφέρει ότι η Μέριλιν τον είχε «ζαλίσει» περιγράφοντάς του τη σκληρή κακοποίηση που είχε υποστεί από τον σύζυγό της, Τζο Ντι Μάτζιο, όταν είχε γυρίσει την εμβληματική σκηνή με το λευκό φόρεμα στην ταινία «Εφτά χρόνια φαγούρα». Ωστόσο παραδέχτηκε ότι είναι δύσκολο να μην συγκινηθεί κανείς από εκείνη γιατί -όπως έγραψε- η Μέριλιν «ήταν ταλαντούχα, αστεία, αβοήθητη, ευάλωτη…».
Τώρα αν η σύζυγος συγχώρεσε μ’ αυτά ή όχι, ποιος να ξέρει…
Το 1948 ο Ελία Καζάν υπήρξε συνιδρυτής του περίφημου «Actor’s Studio» στη Νέα Υόρκη, ενός πρότυπου εργαστηρίου για νέους ηθοποιούς, που κατά καιρούς φιλοξένησε πολλά ανερχόμενα αστέρια κι έγινε πνευματικό λίκνο του θεατρικού κόσμου στην Αμερική.
Το 1937, έπειτα από μία ήδη επιτυχημένη πορεία ως ηθοποιός, ο Ελία Καζάν πέρασε και πίσω από τις κάμερες, ως σκηνοθέτης. Βραβεύθηκε με Όσκαρ για τη «Συμφωνία Κυρίων» (1947) και «Το Λιμάνι της Αγωνίας» (1954), ενώ το 1999 τιμήθηκε για το σύνολο της προσφοράς του στην 7η Τέχνη (1999). Στις μεγάλες επιτυχίες του περιλαμβάνονται, επίσης, οι ταινίες «Λεωφορείον ο Πόθος» (1951), «Ανατολικά της Εδέμ» (1955) και «Αμέρικα, Αμέρικα» (1963).
Στην ιστορία της τέχνης καταγράφονται, ακόμα, οι σκηνοθετικές του προσεγγίσεις στο θεατρικό σανίδι, σε έργα όπως «Λεωφορείον ο Πόθος», «Ο θάνατος του Εμποράκου» και «Λυσσασμένη Γάτα».
Κατά τη διάρκεια της τελετής, οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες. Αρκετοί αστέρες του Χόλιγουντ τον χειροκρότησαν, ενώ κάποιοι, που δεν είχαν ξεχάσει την προδοσία, αντέδρασαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Νικ Νόλτε και Εντ Χάρις, που δεν σηκώθηκαν καν από το κάθισμά τους, όταν ο Καζάν παραλάμβανε το χρυσό αγαλματίδιο από τον Μάρτιν Σκορτσέζε.
Η αντίδραση του Ζιλ Ντασέν για τη βράβευση του Καζάν ήταν άμεση. Όταν πληροφορήθηκε το νέο, δημοσίευσε στην εφημερίδα «Χόλιγουντ Ρεπόρτερ» μια διαφήμιση εναντίον της επιτροπής και του ίδιου του Καζάν, λέγοντας ότι «αν του είχε απομείνει λίγη αξιοπρέπεια θα έπρεπε να απορρίψει το βραβείο». Ο Ντασέν επέμενε στην άποψή του, ότι η προδοσία του Καζάν ήταν ασυγχώρητη. «Ο Καζάν ήταν κάποιος που αγαπούσα και ποτέ δεν ξεπέρασα αυτό που έκανε»… «Υπάρχουν πράξεις, μετά τις οποίες κάποιες πόρτες και κυρίως κάποιες αγκάλες δεν πρέπει ποτέ να ξανανοίγουν», είναι μερικές από τις δηλώσεις του….
Ο Ελία Καζάν αμαύρωσε την εικόνα του, όταν το 1952 κατέθεσε στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Υποθέσεων του Γερουσιαστή ΜακΚάρθι, όπου κατονόμασε καλλιτέχνες (και όχι μόνο), που πίστευε ότι ήταν μέλη του Αμερικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
Ο Ντασέν βρέθηκε στη μαύρη λίστα του Χόλιγουντ μετά από καταγγελία του σκηνοθέτη Ηλία Καζάν. Αρνήθηκε, ωστόσο, να καταθέσει, στην αντικομουνιστική «Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών» και βρέθηκε διωκόμενος. Τότε, τον βοήθησε ο φίλος του και διευθυντής της εταιρίας Φοξ, Ντάριλ Ζανούκ και ο Ντασέν βρέθηκε στην Ευρώπη, αναζητώντας καταφύγιο.
Αρχικά έμεινε στο Λονδίνο και αργότερα στη Γαλλία, όπου συνέχισε να δημιουργεί ταινίες.
Η πράξη του Ηλία Καζάν, να καταδώσει στην επιτροπή του Μακάρθι πολλούς συναδέλφους του, τον στιγμάτισε. Σε μια εποχή, που οι δημιουργοί αναζητούσαν τη μεταξύ τους αλληλεγγύη, εκείνος πέρασε στην αντίπερα όχθη και στα μάτια τους έγινε προδότης. Λέγεται ότι ο Καζάν κατέδωσε τους συναδέλφους του, για να γλιτώσει ο ίδιος από το κυνήγι των κομμουνιστών. Η πράξη αυτή τον βάρυνε όλη του τη ζωή….
Το 1976 ο Ελία Καζάν γυρίζει την τελευταία ταινία του: «Τελευταίο μεγιστάνα» με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Δεν θα κάνει άλλη ταινία. Έχοντας γράψει ένα σπουδαίο βιβλίο το «Ο ανατολίτης», ονειρεύεται το επίσης, αυτοβιογραφικό του, «Πέρα από το Αιγαίο», να γυριστεί στην Ελλάδα, που θεωρούσε πάντα πατρίδα.
Τα σχέδιά του θα θρυμματιστούν από την έλλειψη διάθεσης του ελληνικού κράτους. Εκείνος συνεχίζει να γράφει βιβλία, εκδίδει την αυτοβιογραφία του, δεν εμφανίζεται δημοσίως και ταξιδεύει όλο και πιο λίγο. Τελευταίο αντίο στη χώρα του, ήταν εκείνο που έκανε στην Θεσσαλονίκη, λίγο καιρό πριν πεθάνει. Ο παγκόσμιος Τύπος και οι άνθρωποι, τον θυμήθηκαν, στις 28 Σεπτέμβρη του 2003, όταν βρέθηκε νεκρός, στο σπίτι του στο Μανχάταν, στη Νέα Υόρκη.
Δώδεκα χρόνια αργότερα, τα γράμματά του είναι δημόσιο θέμα.
Η σκέψη, η άποψή του, οι λεπτομέρειες από μια ζωή γεμάτη εικόνες, σταρ, πρωταγωνιστές, βραβεύσεις, ιστορίες, φιλμ, αναλύονται ξανά.
Ο Ελία Καζάν πέθανε στις 28 Σεπτεμβρίου του 2003, στη Νέα Υόρκη.