Η Αλίκη Κατσαβού ξεκίνησε τη Θεατρομάθεια το 2001 μαζί με τον συγγραφέα, σκηνοθέτη και ηθοποιό Τάκη Χρυσούλη.
Της: Έπη Τρίμη
Εργάστηκε σχεδόν αποκλειστικά σε αυτή ως ηθοποιός, σκηνοθέτης και επιμορφώτρια, σε μια διαρκή ενασχόληση τόσο με τα δημιουργικά στοιχεία της όσο και με τα πρακτικά, αφού είχε τη διοικητική διεύθυνσή της. Από το 2011 πλέον έχει το διπλό ρόλο της διοικητικής και καλλιτεχνικής διεύθυνσης της Θεατρομάθειας. Το 2016 παντρεύτηκε τον σπουδαίο πρωταγωνιστή Κώστα Βουτσά με τον οποίο είχαν ανεβάσει τρεις παραστάσεις στη Θεατρομάθεια.
Αλίκη μίλησέ μας για την παράσταση «Του τραγουδιού το παραμύθι». Τι πραγματεύεται και γιατί θα προέτρεπες τους γονείς να τη δουν τα παιδιά τους;
Το έργο του Τάκη Χρυσούλη, «Του τραγουδιού το παραμύθι» που παρουσιάζουμε στο Θέατρο Άβατον μιλάει για την ομορφιά που υπάρχει γύρω μας αλλά και για το όνειρο των ανθρώπων, όπως αυτά έχουν αποτυπωθεί στην ποίηση. Θα έλεγα ότι οι γονείς πρέπει να κάνουν αυτό το δώρο του θεάτρου στα παιδιά τους, γιατί η παράστασή μας μιλάει με τρόπο μοναδικό για ό,τι υπάρχει γύρω μας, ενεργοποιεί τη φαντασία, δίνει ερεθίσματα για πολύπλευρη έκφραση της προσωπικότητας των παιδιών και τα φέρνει κοντά στη ποίηση με τρόπο ανεπιτήδευτο, μέσα από τη χαρά του παιχνιδιού και της ομαδικότητας, καθώς συμμετέχουν τα ίδια επί σκηνής στο έργο και κάνουν τα αστέρια, τα λουλούδια, τα πουλιά και στα ζώα της φύσης και τα ναυτάκια.
Ποιες ήταν οι δυσκολίες και οι προκλήσεις που αντιμετώπισες σκηνοθετώντας τον εαυτό σου και τον Ιάσονα Λαγουτάρη;
Ένας σκηνοθέτης συναντά προκλήσεις όχι δυσκολίες. Νομίζω είναι πιο δημιουργική αυτή η οπτική. Μια μεγάλη πρόσκληση είναι ότι ο σκηνοθέτης πρέπει να προσαρμόσει το καλλιτεχνικό όραμα του σε ένα συγκεκριμένο προϋπολογισμό παραγωγής παράστασης και αυτό από μόνο του είναι ένα πλαίσιο συχνά στενό -αν κανείς επιλέξει να το δει έτσι- ή μπορεί να το δει σαν ένα ακόμα ερέθισμα για περισσότερη δημιουργικότητα, ευρηματικότητα και λύσεις νέες, ανανεωτικές για το θέατρο. Υπάρχει μία ακόμα πρόκληση αυτή του να σκηνοθετείς τον εαυτό σου. Αυτός ο διπλός ρόλος είναι πολλές φορές βραχνάς, γιατί νιώθεις συχνά να αδικείς τον εαυτό σου ως ηθοποιό καθώς δεν μπορείς να είσαι το τρίτο μάτι που παρατηρεί εξωτερικά και αντικειμενικά το σύνολο. Είσαι σκηνοθέτης για όλα τα άλλα, αλλά στον εαυτό σου παραμένεις υποκειμενικός. Το μόνο σίγουρο είναι ότι έχουμε δέσει με τον Ιάσονα Λαγουτάρη πάρα πολύ σαν ομάδα καθώς περνούν τα χρόνια και αποκτούμε κοινούς κώδικες και έτσι αυτό κάνει τα πράγματα ευκολότερα.
Αλίκη λαμβάνεις στα υπόψη σου τις αντιδράσεις του γιου σου Φοίβου ώστε να έχεις «έναν μπούσουλα» για το πώς θα αντιδράσουν οι λιλιπούτιοι θεατές;
Πράγματι λαμβάνω υπόψη μου τις αντιδράσεις του Φοίβου κατά τη διάρκεια των προβών. Καθώς οι παραστάσεις μου έχουν το στοιχείο της συμμετοχής πριν το Φοίβο μόνο η εμπειρία μας, μας βοηθούσε να υποθέσουμε πως θα αντιδράσουν οι θεατές μας κατά τη διάρκεια αυτών των ευκαιριών συμμετοχής. Με το Φοίβο έχουμε την ευκαιρία να πάρουμε μία πρώτη πραγματική γεύση του πως νιώθουν ή φέρονται μέσα στα συγκεκριμένα ερεθίσματα τα παιδιά. Επίσης ο Φοίβος με βοήθησε γενικότερα στην τέχνη μου. Αφενός, γιατί όλα όσα γνώριζα για τα παιδιά και την παιδαγωγική μέσω θεάτρου ακούμπησαν πια σε πραγματικά δεδομένα βιωματικά και για αυτό θεωρώ και πιο ουσιαστικά. Αφετέρου γιατί η μητρότητα με ολοκλήρωσε ως άνθρωπο και άρα με έκανε και καλύτερη ως καλλιτέχνη και γιατί το παιδί μου καθημερινά με εκπαιδεύει ώστε να ανακαλύπτω περισσότερα πράγματα για μένα, για το αχανές πεδίο της ανθρώπινης ψυχής, να γιατρεύω τραύματα δικά μου και να ανοίγω τους ορίζοντές μου για ένα μέλλον το οποίο πια θα φτάσει μακρύτερα από ότι τα δικά μου χρόνια.
Η ενασχόληση με το θέατρο τι συναισθήματα σου προκαλεί; Κλείνει πληγές;
Οι πληγές κλείνουν από την αίσθηση του προορισμού, από τη συσπείρωση του εαυτού μας σε κάτι δημιουργικό και από την αίσθηση ότι είμαστε χρήσιμοι σε κάποιον ή σε κάτι. Με αυτή την έννοια το θέατρο έχει τη δύναμη να κλείσει πληγές και στον καλλιτέχνη και στον θεατή. Αναγνωρίζω ότι το θέατρο έχει και ψυχαναλυτική διάσταση, αλλά θεωρώ πως ο καλλιτέχνης πρέπει να καταφθάνει στο σανίδι αφού έχει αναγνωρίσει τουλάχιστον τις βασικές αδυναμίες, τα τραύματα αλλά και τη δύναμη του προσώπου του, για να μπορέσει να γίνει “εργαλείο” ερμηνείας χαρακτήρων. Σίγουρα το γεγονός ότι κάνεις έναν άλλο ρόλο και “βγαίνεις” από τον εαυτό σου σε βοηθάει να ξεχάσεις τον δικό σου πόνο. Αλλά δεν κάνω θέατρο μόνο για αυτό. Κάνω θέατρο για την αισθητική απόλαυση παράλληλα με την ανακάλυψη του εαυτού μου και των άλλων ανθρώπων και της κοινής πορείας και του ονείρου και της αποτύπωσης των προβλημάτων του καιρού μου. Και τέλος πάντων κάνω θέατρο για τη χαρά της έκφρασης και δημιουργίας.
Αλίκη στον παρόντα χρόνο θα σε ενδιέφερε η τηλεόραση;
Με ενδιαφέρει να εκφραστώ ως καλλιτέχνης με όλους τους δυνατούς τρόπους, με όλα τα μέσα αφήγησης. Φυσικά θέλω και μέσα από την τηλεόραση και τον κινηματογράφο και μέσα από το ίντερνετ και όχι μόνο στο παλκοσένικο! Θέλω να ανακαλύψω τη δύναμη έκφρασης και τα μυστικά κάθε μέσου αφήγησης. Γιατί όλα αυτά είναι μέσα αφήγησης μιας ιστορίας… Μάλλον όμως οι παραγωγοί και σκηνοθέτες της τηλεόρασης θεωρούν ότι εγώ είμαι καλυμμένη από τη δική μου καλλιτεχνική εταιρεία και δεν έχω χρόνο να διαθέσω για άλλες δημιουργίες. Η πραγματικότητα φυσικά διαφέρει αλλά ίσως αυτός είναι ο λόγος που δεν με βλέπετε στην τηλεόραση.
Ποια είναι τα προσεχή σου πλάνα σε επαγγελματικό επίπεδο;
Στα άμεσα σχέδια είναι μία καλοκαιρινή περιοδεία με “Του τραγουδιού το παραμύθι” καθώς ο κόσμος στην περιφέρεια διψάει για θέατρο και με κάθε ευκαιρία με ρωτούν και ζητούν να πάω στα δικά τους μέρη. Απώτερος στόχος είναι η καλλιτεχνική εταιρεία μου η Θεατρομάθεια να μπορέσει να αναλάβει μεγαλύτερες παραγωγές, πολυπρόσωπες, ανεπτυγμένες σε όλα τα επιμέρους στοιχεία τους, πάντα βέβαια με βασικό στοιχείο την παιδαγωγική μέσω θεάτρου. Κοντά σε αυτό το κομμάτι του θεάτρου για παιδιά που εδώ και 22 χρόνια του δίνω τον εαυτό μου, υπάρχει η σκέψη για ένα έργο για ενήλικο κοινό που έχω αρκετά χρόνια να παίξω ή να σκηνοθετήσω.
Πόσο δύσκολο είναι για μια μητέρα να μεγαλώσει το μονάκριβο παιδί της και πώς εξηγείς μέσα από τα γεγονότα της καθημερινότητας τον χαμό του συζύγου σου Κώστα Βουτσά στο παιδί σας;
Αντικειμενικά υπάρχουν πρακτικές δυσκολίες για όλες τις μονογονεϊκές οικογένειες, είτε οικονομικές καθώς μόνο το εισόδημα από ένα γονιό μπαίνει στο σπιτικό, είτε πρακτικές όπως ότι δεν υπάρχει κάποιος να κρατήσει το παιδί για να γίνουν κάποιες άλλες δουλειές. Σε αυτά λοιπόν επιστρατεύω, όσο χιούμορ και εφευρετικότητα έχω.
Το πώς καταφέρνει κανείς να ισορροπήσει τις δικές του ανησυχίες, τη γωνία από την οποία κοιτάζει τη ζωή, τη φιλοσοφία του και να βοηθήσει ένα μικρό παιδί που τώρα μεγαλώνει και που αναπτύσσει σιγά-σιγά τα δικά του δεδομένα ζωής είναι ακριβώς η δυσκολία του να είσαι γονιός. Εξήγησα το θάνατο του πατέρα ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, το οποίο θα το κουβαλάμε. Προσπάθησα να ισορροπήσω αυτή την απώλεια και πρόσθεσα ότι ήταν ένας σπουδαίος πατέρας που τον έκανε γιατί τον ήθελε, που τον αγαπούσε πάρα πολύ και οπωσδήποτε ο ίδιος δεν ήθελε να πεθάνει, αλλά αυτό είναι ένα κομμάτι της ίδιας της ζωής. Δεν εξηγώ ποτέ στο παιδί τις δυσκολίες της καθημερινότητας μέσα από το θάνατο του πατέρα του. Του εξηγώ ότι η ζωή είναι γεμάτη προκλήσεις και εμείς καλούμαστε να δώσουμε λύσεις. Επίσης το παιδί προσπαθώ όσο μπορώ να μην του μεταδίδω δικές μου αγωνίες γιατί σε αυτή την ηλικία δεν έχει “ψυχικά – εργαλεία” για να ανταπεξέλθει.
Αλίκη πιστεύεις ότι λείπει η πατρική φιγούρα στον Φοίβο; Αν και η ερώτηση είναι λίγο απρεπής θα ήθελες να του προσφέρεις έναν δεύτερο πατέρα και σε σένα έναν σύντροφο;
Ακόμη κι αν του λείπει η πατρική φιγούρα ή αν επιθυμώ να του προσφέρω ένα νέο πατέρα αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να συμβεί έτσι απλά και μάλλον δεν θα συμβεί καθόλου. Δεν πας σε ένα σούπερ μάρκετ και ψωνίζεις σαν να είναι μακαρονάκι κοφτό ή φιογκάκι η σπαγγέτι ή λιγκουίνι ένα σύντροφο ο οποίος θα είναι, έτσι κι έτσι για να συμπληρώσεις το έλλειμμα ενός πατέρα. Και ναι, βρισκόμαστε σε μία εποχή που ακόμα υπάρχουν διάφορα κλισέ για τη δυαδικότητα και για την ανάγκη και των δύο φυλετικών προτύπων για ένα παιδί, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρη ότι αυτό είναι πια ένα εφόδιο που του χρειάζεται για το μέλλον. Αλλάζει τόσο πολύ ο κόσμος και αυτό πρέπει να το καταλάβουμε. Σημασία έχει να είναι ένα ευτυχισμένο, ευγενικό παιδί, με όρεξη για ζωή και μόρφωση και αυτό θα το καταφέρουμε με ή χωρίς σύντροφο και πατέρα.
Αν γυρνούσες τον χρόνο πίσω θα παντρευόσουν τον εξαιρετικό αυτό ηθοποιό ξέροντας πως η διαφορά ηλικίας δεν θα ήταν υπέρ του Φοίβου;
Γιατί μου δίνετε το δώρο να γυρίσω το χρόνο πίσω και δεν μου δίνετε το δώρο να γυρίσω και το ρολόι του χρόνου για την ηλικία του Κώστα και να τον συναντήσω νεότερο και να κάνω το Φοίβο; Αν η ερώτηση γίνεται για να φανεί εάν σήμερα είμαι ευτυχισμένη με τις επιλογές μου σας απαντώ ότι είμαι απολύτως ευτυχισμένη γιατί οι επιλογές μου μού έχουν χαρίσει ένα υπέροχο παιδί και με δυνάμωσαν εσωτερικά για να είμαι αυτό που είμαι σήμερα και να μπορώ να σας μιλάω με αυτή τη δύναμη ψυχής που σας μιλάω.
Πώς ήταν ο Κώστας Βουτσάς στην καθημερινότητά του; Θύμιζε καθόλου τον ηθοποιό που αγάπησε ο κόσμος;
Ο Κώστας ήταν έτσι όπως τον γνώρισε ο κόσμος μέσα από τις ταινίες του και το θέατρο. Γιατί μην ξεχνάμε ότι ο Κώστας έκανε πάρα πολύ θέατρο και όπως ισχύει για όλους τους ηθοποιούς όταν τον βλέπεις στο θέατρο έναν ηθοποιό τότε καταλαβαίνεις το διαμέτρημα του καλύτερα! Ο Κώστας λοιπόν, ναι, ήταν αυτό το έξυπνο, χαριτωμένο πλάσμα, το παιχνιδιάρικο. Ήτανε χιουμορίστας, έξω καρδιά καλοσυνάτος, σεμνός και γενναιόδωρος! Δικαίως ο κόσμος τον αγαπάει τόσο πολύ γιατί ήταν αληθινός και με καρδιά παιδιού!
Αλίκη σου είχε διηγηθεί κάποιο ευτράπελο από την καριέρα του που να σας έκανε να γελάτε στη θύμησή του;
Έχω να θυμάμαι πολλές διηγήσεις. Ας πούμε στην ταινία “Το θύμα” που του μένει το πόμολο στο χέρι αλλά συνέχισε κανονικά τη σκηνή κι ο Δαλιανίδης την κράτησε. Ή σε μία άλλη η ταινία που τον βουτάνε στη θάλασσα και δεν ήταν καλή η σκηνή όταν πρωτογυρίστηκε και τους την επέστρεψαν από το Παρίσι που γινόταν ο επιχρωματισμός. Χρειάστηκε να τη γυρίσουν ξανά με χειμωνιάτικο καιρό και ο εικονολήπτης μπήκε σε ένα βαρέλι στη θάλασσα για να μην κρυώνει και όταν ο Κώστας παραπονέθηκε να τελειώσουν γιατί από το κρύο ζαλίζεται, του έκαναν καζούρα γιατί δεν ζαλιζόταν από το κρύο, αλλά από το αλκοόλ που κατανάλωσε για να ζεσταθεί.
Ποια ήταν τα προτερήματά του Βουτσά και ποια κομμάτια του εαυτού του δουλέψατε από κοινού ώστε να ζήσετε ευτυχισμένοι;
Το σούπερ μεγαλύτερο προτέρημα του Κώστα ήταν το χιούμορ. Αυτό μπορούσε να φτιάξει και την πιο γκρίζα μέρα. Δεν νομίζω ότι προσπάθησα να φτιάξω κάποιο κομμάτι του. Ζούσαμε ευτυχισμένοι, ταιριάζαμε πολύ και δεν ένιωθα ότι υπήρχε κάτι που να χρήζει βελτιώσεως. Τουλάχιστον όχι στα βασικά θέματα που χτίζουν την συνύπαρξη ενός ζευγαριού. Τα υπόλοιπα τα λύναμε με χιούμορ.
Τι ήταν αυτό που εσύ ερωτεύτηκες σε αυτόν τον σπουδαίο καλλιτέχνη και που σου δίνει δύναμη και κουράγιο ακόμη και σήμερα;
Τον έρωτα δεν μπορείς να τον εξηγήσεις! Προσπαθώντας εκ των υστέρων κάποιος να εκλογικεύσει το γιατί ερωτεύτηκε δεν είναι σίγουρο ότι θα αποτυπώσει την πραγματικότητα. Σίγουρα με γοήτευσε η δυνατή του προσωπικότητα, το χιούμορ του το αστείρευτο, η αγάπη του για το θέατρο και την τέχνη, η αγάπη του για τη ζωή είχαν όλα ισχυρό αντίκτυπο σε μένα και συνηθίζω να λέω ότι ο Κώστας ήταν σαν να μου συνταγογραφήθηκε ως φάρμακο ψυχής, καθώς με συμπλήρωσε, με ανανέωσε και με δυνάμωσε ως άνθρωπο. Μετά τον Κώστα έγινα καλύτερη σε όλα τα επίπεδα.
Ο Κώστας Βουτσάς σε συμβούλευε επαγγελματικά;
Οι συζητήσεις μας με τον Κώστα τις περισσότερες φορές είχανε καλλιτεχνικό θέμα. Τι θα φτιάξουμε μαζί; Ποια παράσταση; Πώς θα την κάνουμε; Τον απασχολούσαν πολύ αυτά και έκανε όνειρα και σχέδια. Θεωρούσε ότι είχα δημιουργήσει με επιτυχία την καλλιτεχνική μου εταιρεία και με αντιμετώπιζε ως καλλιτέχνη δημιουργό κι όχι ως κάποια που πρέπει να την συμβουλέψει ή κατευθύνει. Δεν με συμβούλευε λοιπόν επαγγελματικά, όπως ίσως το εννοείται, αλλά με αντιμετώπιζε περισσότερο ως δημιουργό παραγωγό σκηνοθέτη και ηθοποιό και “έβλεπε” τα πράγματα που μπορούσε κι εκείνος να κάνει στη “Θεατρομάθεια”. Έτσι προέκυψαν τρεις παραστάσεις όπου εκείνος έπαιξε και σκηνοθέτησε: “Ο τρελός υπηρέτης του Λυσία”, “Ένας στρογγυλοκέφαλος στη χώρα των μυτεροκέφαλων” και “Ο Καραγκιόζης κι η Ειρήνη εναντίον του Πολέμου”.
Κάνεις παρέα με τις κόρες του Κώστα Βουτσά μια που είστε περίπου στην ίδια ηλικία;
Τις αγαπώ πολύ, αλλά οι συνθήκες δεν επιτρέπουν το να βρισκόμαστε.
Αλίκη στάθηκες λίγο άτυχη όσων αφορά στα προσωπικά σου καθώς και ο πρώτος σου σύζυγος Τάκης Χρυσούλης έχει φύγει από τη ζωή. Πώς διαχειρίζεσαι γενικώς τις απώλειες και ποιος είναι ο εσωτερικός σου μηχανισμός που σε ταρακουνά όταν έχεις τις μαύρες σου;
Έμαθα από νωρίς, όταν πέθανε στα 13 μου ο πατέρας μου, ότι η ζωή είναι αξεδιάλυτα δεμένη με το θάνατο. Αποφάσισα ότι εγώ είμαι με τη ζωή και θα την πιώ ως την τελευταία στάλα και όταν θα ανταμώσω το χάρο θα ’μαι γιομάτη από εμπειρίες. Τις απώλειες δεν μπορείς να τις αποφύγεις, γι’αυτό δεν μπορείς να διαχειριστείς τις απώλειες, μπορείς όμως, ως ένα βαθμό, να διαχειριστείς τον εαυτό σου και το συναίσθημά σου. Έμαθα λοιπόν να μην φοβάμαι τον θάνατο, τον πόνο, την οδύνη, την συντριβή και την ασχήμια, γιατί ακολουθεί η αναγέννηση, η χαρά, η ευφορία, το ταξίδι στον κόσμο και η ομορφιά. Έμαθα να κρατώ ως φυλαχτό τη μνήμη των αγαπημένων μου που χάθηκαν από τη ζωή, κι αυτό μου δίνει δύναμη για να ξεπερνώ τις δυσκολίες.
Τι θα συμβούλευες τις γυναίκες που μεγαλώνουν μόνες τα παιδιά τους;
Να πούμε ότι υπάρχουν μονογονεϊκές οικογένειες όπου ο γονιός είναι άντρας. Τις ίδιες δυσκολίες έχει κι εκείνος. Δεν είναι αδύναμο όν η γυναίκα, μόνο αδικημένη από την πατριαρχία. Δεν χρειάζεται λοιπόν να συμβουλέψω τίποτα, όλα μας τα δείχνουν τα παιδιά μας αρκεί να έχουμε αφτιά να τα ακούσουμε.
Πώς ήταν η Μάρθα Καραγιάννη ως νονά του Φοίβου;
Η Μάρθα ήταν τρυφερή, γελαστή κι αγαπησιάρα ως νονά. Το ίδιο και περισσότερο η Ντόρα Δούμα που μαζί τον βάφτισαν. Συνολικά τέσσερις νονές-νονούς είχε ο Φοίβος για να μη λείψει η αγάπη ποτέ από τη ζωή του.
Θα ήθελα το σχόλιό σου όσων αφορά όλα αυτά τα σκοτεινά περιστατικά που είδαν το φως της δημοσιότητας στην καλλιτεχνική οικογένεια και όχι μόνο. Στην εποχή του χρυσού ελληνικού κινηματογράφου γιατί οι άντρες έχουμε την εντύπωση ότι σέβονταν τις παρτενέρ τους;
Το σχόλιό μου σε όσα είδαν το φως της δημοσιότητας από το χώρο της τέχνης και του αθλητισμού είναι ότι ελπίζω να αποτελέσουν την αρχή για να βγουν στο φως περιστατικά και από άλλους επαγγελματικούς κλάδους που υπάρχουν ακριβώς τα ίδια προβλήματα. Όσον αφορά τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, νομίζω ήταν αλλιώτικη η εποχή. Υπήρχε μεγαλύτερη αθωότητα και αφέλεια. Αλλά και πάλι εγώ γνωρίζω περιστατικό όπου ο Κώστας έπιασε από το πέτο πρωταγωνιστή και τον έβρισε γιατί είπε σε κάποιο κορίτσι που ζήτησε δουλειά να τον περιμένει στο καμαρίνι του.
Αλίκη πώς θα ήθελες να κλείσουμε τη συνέντευξή μας;
Με μια ευχή… ο κόσμος να ξαναβρεί τη χαρά στην τέχνη του θεάτρου και στην επαφή με όλες τις τέχνες γενικά. Γιατί η τέχνη είναι αλήθεια και τώρα περισσότερο από ποτέ σε αυτή την εικονική πραγματικότητα που ζούμε, η αλήθεια της τέχνης είναι απαραίτητη.