Το πάγκρεας είναι ένα όργανο του ανθρωπίνου σώματος, το οποίο παράγει σημαντικές για τον ανθρώπινο οργανισμό ορμόνες (ενδοκρινής μοίρα) με κυριότερες την ινσουλίνη και το γλυκαγόνο, οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του σακχάρου. Τοπογραφικά βρίσκεται στο πίσω μέρος της κοιλιακής χώρας μεταξύ του δωδεκαδάκτυλου και του σπληνός για αυτό αποκαλείται από ορισμένους και «ερημίτης» της κοιλίας. Έχει μήκος 15 εκατοστά περίπου και σχήμα πεπλατυσμένου αχλαδιού. Αποτελείται από τέσσερα τμήματα, την κεφαλή, τον αυχένα, το σώμα και την ουρά. Εσωτερικά και κατά μήκος του οργάνου διέρχεται ο παγκρεατικός πόρος, μέσω του οποίου το παγκρεατικό υγρό (εξωκρινής μοίρα) εκκρίνεται στο έντερο. Το υγρό αυτό αποτελείται από ένζυμα τα οποία συμβάλουν στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από το λεπτό έντερο.
Οι παθήσεις του παγκρέατος διαχωρίζονται σε καλοήθεις και κακοήθεις. Ξεκινώντας από τις καλοήθεις παθήσεις, έχουμε την Παγκρεατίτιδα. Η κλινική διαίρεση της παγκρεατίτιδας χωρίζεται σε οξεία, οξεία υποτροπιάζουσα και χρόνια. Η οξεία παγκρεατίτιδα είναι μια φλεγμονώδης κατάσταση του οργάνου, η οποία οφείλεται στην ενεργοποίηση των ενζύμων του παγκρέατος, μέσα στο όργανο και όχι στο έντερο, με αποτέλεσμα την καταστροφή του (αυτοπεψία). Η εξέλιξη της πάθησης μπορεί να συνοδεύεται από μόνιμες μορφολογικές ή λειτουργικές διαταραχές του παγκρέατος. Τα πιθανά αίτια της παγκρεατίτιδας μπορεί να είναι ανατομικές ανωμαλίες του αδένα, φάρμακα, υπερλιπιδαιμία και αλκοολισμός, τραυματισμός, ισχαιμία, απόφραξη του δωδεκαδακτύλου, εγκυμοσύνη, υποθρεψία, λοιμώξεις κ.α. αλλά συνήθως η κύρια αιτία είναι η χολολιθίαση. Βασικό σύμπτωμα είναι ο πόνος στο άνω τμήμα της κοιλίας που αντανακλά στη μέση και στη ράχη (ζωστηροειδές άλγος), ενώ μπορεί να συνυπάρχουν πυρετός, έμετοι, ίκτερος κ.α. Η θεραπεία είναι κυρίως συντηρητική με ενυδάτωση του αρρώστου, ρύθμιση των ηλεκτρολυτών και του επιπέδου του σακχάρου και της ινσουλίνης σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή. Αν χρειαστεί γίνεται εντατική υποστήριξη του αρρώστου σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.
Η χειρουργική επέμβαση ενδείκνυται σε αιμορραγική – νεκρωτική παγκρεατίτιδα ή μικροβιακή μόλυνση του παγκρέατος ( απόστημα). Η περίπτωση της χρόνιας παγκρεατίτιδας είναι η σταδιακή και μη αναστρέψιμη καταστροφή του παγκρέατος από διάφορους αιτιολογικούς παράγοντες. Προκύπτει είτε από απόφραξη του παγκρεατικού πόρου από λίθους, είτε από φλεγμονές του πόρου χωρίς λιθίαση που προκαλούν ίνωση και στενώσεις. Χρόνια παγκρεατίτιδα παρουσιάζουν το 10% των αλκοολικών. Άλλωστε το αλκοολ είναι η πιο συχνή αιτία που την προκαλεί. Κύριο σύμπτωμά της είναι ο χρόνιος και υποτροπιάζων πόνος. Διακρίνεται από αποτιτανώσεις του παγκρέατος κατά την ακτινογραφία και έκπτωση της εξωκρινούς ή της ενδοκρινούς μοίρας του παγκρέατος, ενώ παρουσιάζει επεισόδια οξείας παγκρεατίτιδας.
Η χειρουργική αντιμετώπιση της χρόνιας παγκρεατίτιδας ενδείκνυται όταν υπάρχουν επιπλοκές ή ο πόνος δεν ελέγχεται με άλλα μέσα ή υπάρχει υποψία καρκίνου. Οι χειρουργικές τεχνικές είναι παροχετευτικές επεμβάσεις ή επεμβάσεις εκτομής του αδένα. Τέλος, η οξεία υποτροπιάζουσα παγκρεατίτιδα συμπεριλαμβάνει πολλαπλά επεισόδια παγκρεατίτιδας χωρίς μόνιμες βλάβες. Η εξωκρινής μοίρα του παγκρέατος από παροξυσμό σε παροξυσμό μειώνεται και καταλήγει στα επίπεδα της χρόνιας παγκρεατίτιδας.
Άλλη μια καλοήθης και συνήθης νόσος στο πάγκρεας είναι οι κύστες και ψευδοκύστες. Μια κύστη στο πάγκρεας έχει επιθήλιο στο εσωτερικό της, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να παράγει υγρό εκ νέου. Οι ψευδοκύστες έχουν κάψα που αποτελείται μόνο από συνδετικό ιστό χωρίς επιθήλιο και είναι προϊόν της ρήξης του παγκρεατικού πόρου στο πλαίσιο παγκρεατίτιδας ή τραύματος. Παρουσιάζουν συνήθως κυκλικό ή ελλειπτικό σχήμα και εντοπίζονται κυρίως στον ελάσσονα επιπλοϊκό θύλακο προς την κεφαλή του παγκρέατος.
Τα πιο συχνά συμπτώματα των ψευδοκύστεων στο πάγκρεας είναι ο πόνος στην άνω κοιλία, η ναυτία, ο εμετός και η απώλεια βάρους. Ο πόνος είναι αμβλύς και συνεχόμενος και μπορεί μεν να εντοπίζεται στο επιγάστριο και το αριστερό υποχόνδριο, αλλά είναι πιθανό να αντανακλά σε όλη την κοιλιακή χώρα και τη μέση. Τα άτομα που πάσχουν υποσιτίζονται καθώς η λήψη τροφής επιτείνει τον πόνο. Η ψευδοκύστη στο πάγκρεας μπορεί σταδιακά να παραμείνει σε σταθερό μέγεθος, να αυξηθεί ή να συρρικνωθεί. Αναλογικά, όσο μικρότερο είναι το μέγεθος μιας ψευδοκύστης τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες αυτόματης υποχώρησής της. Επεμβαίνει κανείς χειρουργικά μετά το διάστημα 6-8 εβδομάδων εφ’ όσον μεγαλώνει ή προκαλεί άλλα συμπτώματα.
Στις συνηθέστερες μορφές κακοήθων παθήσεων βρίσκεται ο καρκίνος του παγκρέατος και πιο συγκεκριμένα το αδενοκαρκίνωμα. Το 85% όλων των καρκινικών όγκων του παγκρέατος είναι αδενοκαρκινώματα. Το αδενοκαρκίνωμα ξεκινά από τους πόρους και τα κύτταρα του αδένα που παράγουν το παγκρεατικό υγρό και σπανιότερα από τα κύτταρα του αδένα που παράγουν τις ορμόνες. Αποτελεί την τρίτη αιτία θανάτου μετά τον καρκίνο του πνεύμονα και του παχέος εντέρου. Τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζει αύξηση της συχνότητας με την οποία εμφανίζεται και αφορά κυρίως άνδρες ηλικίας 50-70 ετών. Δυστυχώς η διάγνωση του καρκίνου στο πάγκρεας είναι δύσκολη, τόσο γιατί η ανατομική του θέση καθιστά δύσκολη την προσέγγισή του, όσο και γιατί στα αρχικά στάδια δεν παρουσιάζει έντονα συμπτώματα ή όταν παρουσιάζει αυτά μοιάζουν με πολλών άλλων ασθενειών. Έτσι ένα ποσοστό της τάξεως του 60 – 80% των ασθενών τη στιγμή της διάγνωσης έχουν προχωρημένο καρκίνο, ο οποίος είτε βρίσκεται στους περιβάλλοντες ιστούς έξω από το πάγκρεας είτε έχει κάνει μεταστάσεις έξω από το πάγκρεας.
Τα συμπτώματα εμφανίζονται με την αύξηση του όγκου και είναι ο πόνος στο πάνω μέρος της κοιλιάς και της πλάτης, ο ίκτερος, η αδυναμία, η ανορεξία, η απώλεια βάρους, αναγούλες και κατάθλιψη. Η χειρουργική αφαίρεση του όγκου είναι η καλύτερη επιλογή για απώτερη επιβίωση. Η χειρουργική επέμβαση για παγκρεατικό καρκίνωμα είναι μια ιδιαίτερα εξειδικευμένη επέμβαση. Η εγχείρηση όταν ο όγκος βρίσκεται στην κεφαλή του αδένα είναι η εγχείρηση Whipple και περιλαμβάνει αφαίρεση της κεφαλής του παγκρέατος, του δωδεκαδάκτυλου με τμήμα του λεπτού εντέρου, της χοληδόχου κύστεως και του μεγαλύτερου τμήματος του χοληδόχου πόρου.
Όταν ο καρκίνος δεν μπορεί να αφαιρεθεί πλήρως γίνεται παράκαμψη του όγκου με τις λεγόμενες παρακαμπτήριες εγχειρήσεις. Με αυτές τις by-pass εγχειρήσεις εξαφανίζεται ο ίκτερος και εξασφαλίζεται η δίοδος των τροφών στο έντερο. Η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία εφαρμόζονται συμπληρωματικά με τη χειρουργική εκτομή του όγκου. Τα αποτελέσματα της χειρουργικής επέμβασης έχουν βελτιωθεί σήμερα ώστε το ποσοστό θνησιμότητας από τη χειρουργική επέμβαση να είναι λιγότερο από 3-4% στα τριτοβάθμια κέντρα χειρουργικής.Κακοήθεις παθήσεις παγκρέατος.
Καρκίνος του φύματος Vater. Αποτελεί το 10% των νεοπλασμάτων που αποφράσουν τον χοληδόχο πόρο.
Οι όγκοι των νησιδίων προέρχονται από νεοπλάσματα που αφορούν τα κύτταρα της ενδοκρινούς μοίρας του παγκρέατος. Αυτά είναι το ινσουλίνωμα που προέρχεται από τα Β κύτταρα και χαρακτηρίζεται από την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων ινσουλίνης, το γαστρίνωμα το οποίο χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση πολλαπλών πεπτικών ελκών και η παγκρεατική διάρροια (σύνδρομο παγκρεατικής χολέρας) που παρουσιάζει μεγάλες διάρροιες, σοβαρή υποκαλιαιμία και μυϊκή αδυναμία. Οι όγκοι αυτοί είναι σπάνιοι και η θεραπεία τους είναι η χειρουργική αφαίρεση.