Η πίστη στο «μάτιασμα», δηλαδή η ιδέα ότι το φθονερό βλέμμα κάποιου μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστες συνέπειες, όπως πονοκέφαλο, αίσθημα αδυναμίας, ακόμη και εμετό, αποτελεί μέρος της λαϊκής παράδοσης και παραμένει ζωντανή στην Ελλάδα αλλά και σε πολλούς άλλους πολιτισμούς. Στην Ελλάδα, η τελετουργία του ξεματιάσματος μεταδίδεται από γενιά σε γενιά ως γνώση που προστατεύει τον ματιασμένο από την αρνητική ενέργεια, η οποία πιστεύεται ότι προκαλείται από τον φθόνο.
Από τις ματόχαντρες και τα φυλαχτά μέχρι τον ψεκασμό με νερό και την προσευχή, οι μέθοδοι προστασίας από το «κακό μάτι» είναι ποικίλες και βαθιά ριζωμένες στην κουλτούρα, ενώ οι εκφράσεις «φτου να μην σε ματιάσω» ή «φτου για το καλό» αποτελούν καθημερινές πρακτικές προληπτικής σημασίας. Η παρουσία της πεποίθησης του ματιάσματος είναι επίσης εμφανής σε μεγάλες θρησκείες, όπου θεωρείται ως πιθανή έκφραση του κακού, συνδέοντας την πίστη με την αποτροπή κάθε κακόβουλης ενέργειας.
Η επιστημονική κοινότητα προσεγγίζει το «μάτιασμα» μέσα από μια διαφορετική οπτική γωνία. Θεωρεί ότι τα συμπτώματα που εμφανίζονται λόγω ματιάσματος έχουν ψυχοσωματική αιτία: το άγχος και η πίεση εντείνονται από την αίσθηση ότι κάποιος μας «επηρεάζει αρνητικά», οδηγώντας σε σωματικά συμπτώματα, όπως οι πονοκέφαλοι ή η ναυτία. Οι ψυχολόγοι εξηγούν ότι το ξεμάτιασμα επενεργεί κυρίως μέσω της δύναμης της αυθυποβολής, δηλαδή, επειδή το άτομο έχει ανάγκη να νιώσει καλύτερα, πιστεύει ότι η διαδικασία το απαλλάσσει από τη «βασκανία».
Ο ψυχαναλυτής Benjamin Kilborne επισημαίνει ότι πίσω από την πίστη στη βασκανία μπορεί να βρίσκεται ο φόβος του φθόνου, η ντροπή και η ανάγκη να αποδοθεί σε άλλους η ευθύνη για προσωπικές δυσκολίες. Αυτή η αίσθηση αυθυποβολής, σύμφωνα με την επιστήμη, είναι που κάνει το άτομο να βιώνει βελτίωση, αφού η διαδικασία του ξεματιάσματος λειτουργεί με βάση την ανάγκη να πιστέψουμε σε κάτι που θα μας ανακουφίσει από τα ανεξήγητα συμπτώματα.
Η Εκκλησία αποδέχεται την ύπαρξη του «ματιού» ως έκφραση κακής ενέργειας, αν και διατηρεί αυστηρά την άποψη ότι η προστασία έναντι της βασκανίας επιτυγχάνεται μέσω των εκκλησιαστικών ευχών, της προσευχής και των μυστηρίων. Ενθαρρύνει τη χρήση θρησκευτικών συμβόλων, όπως του Τιμίου Σταυρού, ενώ αποτρέπει τους πιστούς από το να ζητούν βοήθεια για ξεμάτιασμα από άτομα που δεν είναι μέλη της Εκκλησίας, καθώς θεωρείται πιθανό τέτοια τεχνάσματα να παραπλανούν τους πιστούς. Σύμφωνα με την Εκκλησία, η πραγματική προστασία παρέχεται από τη χάρη του Θεού μέσω των ιερέων.
Η προσευχή που διαβάζεται κατά του «ματιάσματος» ενσωματώνει εκφράσεις πίστης και εσωτερικής γαλήνης, και για τους πιστούς, αποτελεί μια μορφή πνευματικής θωράκισης απέναντι σε κάθε είδους αρνητική ενέργεια. Η ευχή αυτή έχει διατυπωθεί έτσι ώστε να αναγνωρίζεται ως μέσο προστασίας από δαιμονικές επιρροές και περιλαμβάνει τμήματα που ενισχύουν την πίστη και την εμπιστοσύνη στη θεία δύναμη, όπως η επίκληση του Θεού και της Παναγίας Τριάδας.
«Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν.
Δόξα σοι ο Θεός ημών, δόξα σοι. Βασιλεύ ουράνιε, παράκλητε, το Πνεύμα της αληθείας, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, ο θησαυρός των αγαθών και ζωής χορηγός, ελθέ και σκήνωσον εν ημίν, και καθάρισον ημάς από πάσης κηλίδος, και σώσον, Αγαθέ, τας ψυχάς ημών.
Δόξα Πατρί, και Υιώ και αγίω Πνεύματι. Καί νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Παναγία Τριάς, ελέησον ημάς, Κύριε, ιλάσθητι ταίς αμαρτίαις ημών. Δέσποτα, συγχώρησον τας ανομίας ημίν. Άγιε, επισκεψαι και ίασαι τας ασθενείας ημών, ένεκεν του ονόματός σου, Κύριε ελέησον, Κύριε ελέησον, Κύριε ελέησον.
Δόξα Πατρί, και Υιώ και αγίω Πνεύματι. Καί νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς, αγιασθήτω το όνομά σου, έλθετω η βασιλεία σου, γενηθήτω το θέλημά σου, ως εν ουρανώ και επί της γης. Τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον, και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών, και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν, αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού.
Δι’ ευχών των άγιων Πατέρων ημών, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός ημών, ελέησον ημάς. Αμήν.»
Το ξεμάτιασμα ορίζεται ως η πεποίθηση κατά την οποία είναι δυνατό να επηρεαστεί αρνητικά ένας άνθρωπος εξαιτίας του φθόνου ή μονάχα ενός βλέμματος από έναν άλλο άνθρωπο (πιθανόν και ακούσια).
Αρκετοί είναι οι άνθρωποι που πιστεύουν στο κακό μάτι και ζητούν από άλλα άτομα που γνωρίζουν να τους ξεματιάσουν. Συνήθως ζητούν το ξεμάτιασμα, όταν αρχίζουν και νιώθουν μία σειρά από συμπτώματα, όπως ξαφνικός και βαρύς πονοκέφαλος, ανεξήγητη υπνηλία, αφόρητη βαρυστομαχιά, ενοχλητικές κομμάρες και ανυπόφορες ζαλάδες.
Να αναφέρουμε πως η Εκκλησία αποδέχεται τη βασκανία, διαφορετικά δεν θα πρότεινε καμία ευχή και φέρεται να την αποδίδει στην επέμβαση του πονηρού πνεύματος. Η Εκκλησία έχει γράψει δεκάδες ευχές για ξεμάτιασμα και προσευχές κατά της βασκανίας, ενώ ιδιαίτερο λόγο για τη βασκανία συνέταξε ο Άγιος Βασίλειος.
Επιπλέον, μία δυνατή προσευχή κατά της βασκανίας που αντιμετωπίζει τη γλωσσοφαγιά είναι αυτή που προτείνουν οι πατέρες στο Άγιο Όρος. Σε αυτήν αναφέρεται:
«Κύριε ο Θεός ημών, ο Βασιλεύς των αιώνων, Ο Παντοκράτωρ και Παντοδύναμος, ο ποιών πάντα και μετασκευάζων μόνω τω βούλεσθαι, ο εν την επταπλάσιον καμίνον και την φλόγα την εν Βαβυλώνι εις δρόσον μετάβαλων και τους αγίους σου τρεις παίδας σώους διαφύλαξας, ο Ιατρός και Θεραπευτής των ψυχών ημών, η ασφάλεια των εις σε ελπιζόντων, σου δεόμεθα και σε παρακαλούμεν, απόστησον, φυγάδευσον και απέλασον πάσαν διαβολικήν ενέργειαν, πάσαν σατανικήν έφοδο και πάσαν επιβουλήν, περιέργειαν τε πονηράν και βλάβην και οφθαλμών βασκανίαν των κακοποιών και πονηρών ανθρώπων από του δούλου σου (τούδε) και ή υπό ωραιότητος ή ανδρείας ή ευτυχίας ή ζήλου και φθόνου ή βασκανίας συνέβη, αυτός, φιλάνθρωπε Δέσποτα, έκτεινον την κραταίαν σου χείρα και τον βραχίονα σου τον ισχυρόν και ύψιστον και επισκόπων επισκόπησον το πλάσμα σου τούτο και κατάπεμψον αυτώ Άγγελον ειρηνικόν, κραταίον, ψυχής και σώματος φύλακα, ός επιτιμήσει και απελάσει απ΄αυτού πάσαν βλάβην, πάσαν πονηράν βούλην, πάσαν φαρμακείαν και βασκανίαν των φθοροποιών και φθονερών ανθρώπων ίνα ύπο σου ο σός ικέτης φρουρούμενος μετ΄ευχαριστίας ψάλη σοί Κύριος εμοί βοηθός και ου φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι άνθρωπος και πάλιν Ου φοβηθήσομαι κακά, ότι συ μετ΄εμού ει ότι συ εί ο Θεός, κραταίωμα μου, ισχυρός εξουσιαστής, αρχών ειρήνης, πατήρ του μέλλοντος αιώνος.
Ναι Κύριε Ο Θεός ημών, φείσαι του πλάσματός σου και σώσον τον δούλον σου από πάσης βλάβης και επήρειας της εκ βασκανίας γινομένης και ανωτέρον αυτόν παντός κακού διαφύλαξον πρεσβείαις της υπερευλογημένης ενδόξου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, των φωτοειδών Αρχαγγέλων και παντών σου των αγίων. Αμήν».