Άλμπερτ Αϊνστάιν: Ο γνωστός επιστήμονας απασχόλησε πολύ την επιστήμη κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ωστόσο, δεν στάθηκε μόνο σε αυτό. Επειδή, ο ίδιος συνέχισε να απασχολεί την επιστήμη και μετά το τέλος της ζωής του. Μόνο που στο περιθώριο της διαμάχης που ξέσπασε με την ανατρεπτική θεωρία του στους κόλπους της θεωρητικής φυσικής, μια άλλη «μάχη» ήταν έτοιμη να ξεκινήσει: το κυνήγι του μυαλού του.
Βλέπετε πριν εγκαταλείψει τον κόσμο τον Απρίλιο του 1955, το φωτεινότερο μυαλό της οικουμένης είχε ξεκαθαρίσει ρητά στους οικείους του. Ο ίδιος δεν ήθελε ο εγκέφαλός του να μελετηθεί. Ζήτησε μάλιστα να αποτεφρωθεί η σορός του. Μόνο που λίγες μόνο ώρες μετά τον θάνατό του, κάποιος έκλεψε τον εγκέφαλό του. Κι αυτό, παρά την ξεκάθαρη εκδήλωση της επιθυμίας του.
Όταν μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο, ο Αϊνστάιν γνώριζε πως το τέλος του ήταν κοντά. Κι έτσι ο 76χρονος ενημέρωσε τους γιατρούς με όλη τη διαύγεια που διατηρούσε ως τα στερνά του ότι δεν επιθυμούσε καμία προσπάθεια ανάνηψης. «Θέλω να φύγω όταν το θελήσω», είπε. «Είναι ανούσιο να παρατείνεις τη ζωή τεχνητά. Έχω κάνει το καθήκον μου. Είναι ώρα να φύγω. Θα το κάνω με κομψότητα».
Ο Αϊνστάιν πέθανε το επόμενο πρωινό, 18 Απριλίου 1955, από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής. Κάποιοι ωστόσο δεν θα τον άφηναν να ησυχάσει. Ο εγκέφαλός του αφαιρέθηκε από το σώμα του. Παρέμεινε κρυμμένος σε ένα βάζο στο σπίτι ενός γιατρού και μια πανεπιστημιακή αποθήκη αργότερα. Κι αν η ζωή του φαινομένου της επιστήμης και της διανόησης είναι επαρκώς εξιστορημένη, οι μεταθανάτιες περιπέτειες και το παράξενο ταξίδι του εγκεφάλου του αξίζουν σίγουρα μια δεύτερη ματιά.
«Οι άνθρωποι με χειροκροτούν γιατί όλοι με καταλαβαίνουν. Εσένα σε χειροκροτούν γιατί κανείς δεν σε καταλαβαίνει», είπε στον Αϊνστάιν κάποια στιγμή ο καλός του φίλος Τσάρλι Τσάπλιν. Πλέον δεν ήταν αλήθεια αυτό. Οι εποχές που κανείς δεν τον καταλάβαινε και τον λοιδορούσαν είχαν περάσει ανεπιστρεπτί. Η ακαδημαϊκή κοινότητα είχε αγνοήσει αρχικά τις ανατρεπτικές θεωρίες του. Από το 1915 όμως και τη διατύπωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας, το κλίμα είχε αλλάξει άρδην.
Όταν πήγε μάλιστα στην Αμερική, ήταν σωστή διασημότητα. Όχι, μόνο στον πανεπιστημιακό κόσμο, αλλά και έξω από αυτόν. Ακόμα και οι αστέρες του Χόλιγουντ τον ήξεραν και του μιλούσαν στον ενικό. Παρελθόν ήταν επίσης και οι εποχές που οι Ναζί χαρακτήριζαν «εβραϊκή φυσική» τις κοσμοϊστορικές συλλήψεις του. Αυτές τον ανάγκαζαν να φύγει άρον-άρον από τη γενέτειρά του.
Το Πρίνστον ήταν το μόνο που δεν έχασε από όλα αυτά. Τον καλωσόρισε στην ακαδημαϊκή του κοινότητα το 1933 (και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού). Του έδωσε γη και ύδωρ για να συνεχίσει να αποκαλύπτει τα μυστικά του Σύμπαντος για τις επόμενες δύο δεκαετίες, ως τον θάνατό του.
Ακόμα και κατά την τελευταία του μέρα στη ζωή, ο Αϊνστάιν ήταν πολύ απασχολημένος. Έγραφε τον λόγο του για μια τηλεοπτική εμφάνιση, στο πλαίσιο του εορτασμού της 7ης επετείου από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Ο Αϊνστάιν υπέστη ξανά εκείνη τη μέρα ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής. Μια κατάσταση που είχε αντιμετωπίσει και στο παρελθόν και θεραπεύτηκε χειρουργικά το 1948. Μόνο που τώρα δεν ήθελε να εγχειριστεί.
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 18ης Απριλίου, η νοσοκόμα της βάρδιας τον άκουσε να λέει κάποιες λέξεις στα γερμανικά, τις οποίες δεν κατάλαβε και να κλείνει κατόπιν οριστικά τα μάτια του. Όταν έφυγε από τον κόσμο λοιπόν, ξεκίνησε από την πρώτη στιγμή η παραφιλολογία για τον θάνατό του. Διαπρεπής γιατρός έφτασε να ισχυριστεί πως ο κορυφαίος γερμανός φυσικός είχε χτυπηθεί από σύφιλη.
Ο διακεκριμένος δρ Janos Plesch ήταν μάλιστα προσωπικός του φίλος. Δήλωσε πως το ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής είχε προκληθεί από σύφιλη. Μια πάθηση από την οποία υπέφερε υποτίθεται ο «υπερσεξουαλικός Αϊνστάιν, ο οποίος απολάμβανε την παρέα αναρίθμητων γυναικών παρά το γεγονός ότι ήταν παντρεμένος», όπως έφτασε να ισχυριστεί ο γιατρός.
Η νεκροψία δεν υπέδειξε ωστόσο καμία παρουσία σύφιλης στον οργανισμό του. Σήμερα γνωρίζουμε πως ως μανιώδης καπνιστής, ήταν πιθανότατα το τσιγάρο αυτό που συνέβαλε στο ανεύρυσμα. Οι γιατροί του νοσοκομείου του Πρίνστον στο Νιου Τζέρσεϊ) τον είχαν συμβουλεύσει επανειλημμένως να κόψει το κάπνισμα. Ήταν όμως μια συνήθεια που δεν μπορούσε να κόψει.
Τη μέρα κατά την οποία πέθανε, το νοσοκομείο κατακλύστηκε από δημοσιογράφους, αλλά και απλό κόσμο. «Ήταν χάος», όπως το είπε χαρακτηριστικά ο Ralph Morse, ο φωτογράφος που έστειλε το περιοδικό Life να τραβήξει εικόνες. Ο Morse πήγε μετά στο γραφείο του στο Institute for Advanced Studies και απαθανάτισε με τον φακό του τα ράφια με τα άτσαλα βαλμένα βιβλία, τις εξισώσεις με κιμωλία πάνω στον μαυροπίνακα και τις σκόρπιες σημειώσεις στο γραφείο του.
Το Life δεν θα τις δημοσίευε όμως. Ο γιος του Αϊνστάιν, Χανς Άλμπερτ, επικοινώνησε με το περιοδικό και ζήτησε να σεβαστούν την απώλεια της οικογένειας. «Η κηδεία του και η αποτέφρωση είναι εντελώς προσωπικά ζητήματα», είχε γράψει λιτά το περιοδικό, σεβόμενο τις δύσκολες ώρες των οικείων. Αν και δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για όλους τους άλλους εμπλεκόμενους.
Με τον θάνατο του κορυφαίου επιστήμονα, θα ξεκινούσε ένα επεισοδιακό και ολότελα αυτόνομο ταξίδι. Του μυαλού του, ναι. Βλέπετε η συζήτηση για το αν ο εγκέφαλος του ανθρώπου που άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο είχε κάτι το ιδιαίτερο στις δομές του μαινόταν για χρόνια και τώρα ήταν η στιγμή για να πυροδοτήσει ένα τουλάχιστον κωμικοτραγικό θρίλερ.
Αμέσως μετά τη νεκροψία λοιπόν στο νοσοκομείο του Πρίνστον στο Νιου Τζέρσεϊ, ο εγκέφαλος του ανθρώπου που κλόνισε συθέμελα την επιστήμη εξαφανίστηκε. Ο παθολόγος βάρδιας Thomas Harvey αποφάσισε να τον κλέψει. Μια κίνηση που δεν έτυχε ακριβώς θερμής υποδοχής όταν έγινε γνωστή.
Θα έπαιρνε καιρό βέβαια για να γίνει γνωστή, μιας και κατά τις επιθυμίες του, ο Αϊνστάιν αποτεφρώθηκε την επομένη στο Τρέντον του Νιου Τζέρσεϊ σε μια τελετή κλειστή στον κόσμο. Οι στάχτες του διασκορπίστηκαν στον ποταμό Ντέλαγουερ.
«Θέλω να αποτεφρωθώ για να μην έρχονται οι άνθρωποι να λατρεύουν τα κόκαλά μου», είχε πει ο Αϊνστάιν στον βιογράφο του Abraham Pais. Κι ενώ τα πράγματα έγιναν όπως τα ήθελε, ο εγκέφαλός του, αλλά και τα μάτια του (για τα οποία δεν ξέρουμε καν πού κατέληξαν, φημολογείται πάντως πως φυλάσσονται σε ιδιωτικό χρηματοκιβώτιο στη Νέα Υόρκη), αποτέλεσαν μια ενοχλητική εξαίρεση.
Ήταν ο γιος του, Χανς, αυτός που υποπτεύτηκε πως το σώμα του πατέρα του δεν ήταν ακριβώς άθικτο και η τραγική επιβεβαίωση ήρθε με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο από το πρωτοσέλιδο των New York Times, το οποίο ενημέρωνε τους αναγνώστες του πως ο εγκέφαλος του σπουδαίου επιστήμονα είχε αφαιρεθεί για «επιστημονική μελέτη».
Όπως αποκάλυψε αργότερα το BBC, ο γιατρός Harvey πίστεψε πως κλέβοντας τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν και βρίσκοντας τελικά το χαρακτηριστικό της διάνοιάς του θα γινόταν κι αυτός διάσημος. Ο Harvey ήξερε άλλωστε πως δεν θα είχε μπλεξίματα με τον νόμο, καθώς η αφαίρεση τμημάτων από νεκρούς ανθρώπους δεν απαγορευόταν ακριβώς εκείνη την εποχή.
Ο Χανς πήγε μια φορά και βρήκε τον Harvey, ο οποίος τον έπεισε πως τα απομεινάρια του πατέρα του ήταν αποφασιστικής σημασίας για την επιστήμη και απέσπασε τελικά τη συγκατάθεσή του για την κατάφωρη αρπαγή. Εξαιτίας πάντως του σκανδάλου με την υφαρπαγή του εγκεφάλου, ο Harvey έχασε τη θέση του στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Όχι το 1955, αλλά το 1988!
Ο εγκέφαλος του Αϊνστάιν μεταφέρθηκε κρυφά στη Φιλαδέλφεια, στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, όπου ο Harvey και η συνεργάτιδά του Marta Keller τον έκοψαν σε 240 κομμάτια και διατήρησαν τα υπολείμματα σε σλάιντς κυτταρίνης (από 500-1.500 τέτοια σλάιντς είπε κάποια στιγμή ότι είχαν φτιάξει).
Κι ενώ ο Harvey κράτησε το μεγαλύτερο μέρος για τον εαυτό του, βγάζοντας άπειρες κυριολεκτικά φωτογραφίες, έστειλε κάποια δείγματα σε ερευνητικά ινστιτούτα της Αμερικής και κάποια σε κορυφαίους νευροεπιστήμονες. Σήμερα ξέρουμε πως ο γιατρός μετέφερε τμήματα του εγκεφάλου σε διάφορα σημεία των ΗΠΑ κρατώντας τα μέσα σε ένα ξύλινο κουτί στον πάτο ενός φορητού ψυγείου για μπίρες.
Πολλά χρόνια αργότερα, ο Harvey προσπάθησε να καλοπιάσει την εγγονή του Αϊνστάιν στέλνοντάς της ένα κομμάτι από το μυαλό του παππού της. Εκείνη ωστόσο αρνήθηκε το μακάβριο δώρο. Ο γιατρός δημοσίευσε το 1985 ένα άρθρο για το μυαλό του Αϊνστάιν. Ισχυριζόταν ότι έμοιαζε διαφορετικός από τον τυπικό ανθρώπινο εγκέφαλο, κι έτσι ίσως δούλευε διαφορετικά.
Οι πρώτες σοβαρές έρευνες στο περιβόητο μυαλό που έλαβαν χώρα χρόνια αργότερα, όταν η επιστήμη είχε προχωρήσει και ένιωθε αυτοπεποίθηση να αναμετρηθεί με τον εγκέφαλο του φυσικού, δεν βρήκαν κάτι το αξιοσημείωτο στη μορφολογία του.
Τι έχουν απογίνει όλα αυτά τα κομμάτια του εγκεφάλου του στα χρόνια που ακολούθησαν, αυτό θα χρειαζόταν άλλη διήγηση. Σήμερα πάντως όποιος θέλει να δει ένα μικρό τμήμα του μεγαλύτερου μυαλού της επιστήμης, πρέπει να πεταχτεί ως το Mütter Museum της Φιλαδέλφειας.