Στις 26 Οκτωβρίου εορτάζονται τα ονόματα Δημήτρης και Δήμητρα, μαζί με πολλά παράγωγά τους, όπως Μήτσος, Τζίμης, Μίμης, Ντέμης και Μιμίκα. Στην Πελοπόννησο, ιδιαίτερα, το υποκοριστικό “Μίμης” έχει επικρατήσει, πιθανώς ως απόρροια της δυσκολίας των παιδιών να προφέρουν ολόκληρο το όνομα.
Στην Αμερική, ωστόσο, ο Δημήτρης αποκαλείται “Τζίμης”, πιθανότατα εξαιτίας της πρώιμης μετανάστευσης του 1920, όταν οι ντόπιοι δυσκολεύονταν να προφέρουν το Dimitris. Έτσι, οι μετανάστες Έλληνες υιοθέτησαν το πιο εύχρηστο “Jim” λόγω της οικειότητας που είχε με το κοινό αμερικανικό όνομα James. Η εκδοχή αυτή αν και ανεπιβεβαίωτη, θεωρείται πολύ πιθανή.
Το όνομα Δημήτρης είναι ένα από τα πιο δημοφιλή στην Ελλάδα, καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση με ποσοστό 6,4%, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ. Προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό “Δημήτριος”, που σημαίνει “αφιερωμένος στη Δήμητρα”, τη θεά της γονιμότητας και των γεωργικών εργασιών. Σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό, η θεά Δήμητρα ονομαζόταν έτσι επειδή το όνομά της συνδυάζει τις λέξεις “Δα” (γη) και “μήτηρ” (μητέρα), αποδίδοντας την έννοια της “μητέρας γης”.
Η ημέρα εορτασμού του Αγίου Δημητρίου, εκτός από την τιμή που αποδίδεται στον Άγιο, σχετίζεται και με την παράδοση του Ψυχοσάββατου. Το Σάββατο πριν την εορτή του καθιερώθηκε ως επιπρόσθετο Ψυχοσάββατο στη Μακεδονία και τη Θράκη, όταν σύμφωνα με την παράδοση, οι ψυχές των νεκρών επιστρέφουν στους τάφους τους. Στην ίδια την ημέρα αποδίδεται και η αρχή του χειμώνα, καθώς στη λαϊκή παράδοση οι Βούλγαροι θεωρούν ότι “ο Άγιος Δημήτριος τινάζει τα γένια του και φέρνει το χιόνι”.
Ο Άγιος Δημήτριος είναι συνδεδεμένος με τη Θεσσαλονίκη, αποτελώντας τον πολιούχο της. Η σχέση του με την πόλη ενισχύθηκε από ιστορικά γεγονότα, όπως το 1912, όταν η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ανήμερα της εορτής του, και οι Θεσσαλονικείς απέδωσαν το γεγονός στην παρέμβαση του Αγίου. Παράλληλα, θεωρείται πως με την επίδραση και προστασία του κατά την πολιορκία της πόλης από τους Βούλγαρους το 1207 συνέβαλε στην αποτροπή κινδύνων.
Σύμφωνα με την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Άγιος Δημήτριος ανέπτυξε έντονη χριστιανική δράση στην κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Καθώς κήρυττε την πίστη και ενθάρρυνε τους μαθητές του στη Ρωμαϊκή Αγορά, οι εχθροί του διωγμού του Διοκλητιανού τον συνέλαβαν και προσπάθησαν να τον αναγκάσουν να απαρνηθεί τη χριστιανική του πίστη. Ο Άγιος Δημήτριος όμως παρέμεινε πιστός, λέγοντας: “Τω Χριστώ μου πιστεύω μόνον”, και μαρτύρησε. Ένας από τους μαθητές του, ο Νέστορας, αντλώντας δύναμη από τη διδασκαλία του, νίκησε τον μονομάχο Λυαίο, εξοργίζοντας τον Αυτοκράτορα, ο οποίος διέταξε τον θάνατο και των δύο.
Η γιορτή των “Δημητρίων” ξεκίνησε από τον 10ο αιώνα στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη και άνθησε μέχρι και τον 14ο αιώνα. Αποτελούσε τόσο εμπορική όσο και ψυχαγωγική εκδήλωση, με συμμετοχή σχοινοβατών, γελωτοποιών και θεατρικών παραστάσεων. Ωστόσο, με την Οθωμανική κατάκτηση η παράδοση αυτή σταμάτησε. Αναβίωσε το 1966 με πρωτοβουλία του ΕΟΤ, εμπλουτισμένη με πολιτιστικά δρώμενα, όπως εκθέσεις, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις. Σήμερα, τα “Δημήτρια” αποτελούν σημαντική πολιτιστική εκδήλωση για τη Θεσσαλονίκη, αναγνωρισμένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση Διεθνών Φεστιβάλ.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά σήμερα, στις 26 Οκτωβρίου, τον Άγιο Δημήτριο, πολιούχο Άγιο της Θεσσαλονίκης και έναν από τους πιο αγαπητούς Μεγαλομάρτυρες της Χριστιανοσύνης.
Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη περί το 280-284 μ.Χ. και μαρτύρησε γύρω στο 303 ή 305 μ.Χ., κατά την περίοδο των διωγμών του Διοκλητιανού. Ως γόνος αριστοκρατικής οικογένειας και αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού, διακρίθηκε για την ανδρεία του και σε ηλικία μόλις 22 ετών κατείχε τον βαθμό του χιλιάρχου. Παρά την επιτυχημένη στρατιωτική του καριέρα, ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, μια επιλογή που τον οδήγησε στη φυλάκιση και τελικά στον μαρτυρικό του θάνατο.
Η παράδοση τον θέλει ως προστάτη της Θεσσαλονίκης, καθώς, με τη βοήθειά του, η πόλη διασώθηκε επανειλημμένα από εχθρικές επιδρομές. Ιστορίες αναφέρουν ότι οι υπερασπιστές της Θεσσαλονίκης έβλεπαν τον Άγιο να οδηγεί τις μάχες κατά των εισβολέων ως πολεμιστής έφιππος, μια μορφή που καθιερώθηκε και στη βυζαντινή αγιογραφία. Ο ρόλος του ως στρατιωτικού προστάτη της πόλης αναδείχθηκε ιδιαίτερα όταν, ανήμερα της εορτής του, στις 26 Οκτωβρίου 1912, ο ελληνικός στρατός εισήλθε νικητής στη Θεσσαλονίκη, απελευθερώνοντάς την από την οθωμανική κυριαρχία.
Κατά τον εγκλεισμό του, ο Άγιος Δημήτριος γνώρισε τον Νέστορα, έναν νεαρό Χριστιανό που επρόκειτο να μονομαχήσει με τον τρομερό Λυαίο. Ο Νέστορας, ζητώντας την ευχή του Δημητρίου, πέτυχε το αδύνατο: κατάφερε να νικήσει τον Λυαίο, γεγονός που εξόργισε τον αυτοκράτορα, ο οποίος διέταξε την εκτέλεση και των δύο. Ο Άγιος Δημήτριος έτσι θυσιάστηκε για την πίστη του, και το όνομά του συνδέθηκε με το θάρρος και την προστασία των αδυνάτων.
Ο τάφος του Αγίου Δημητρίου φημολογείται ότι αναβλύζει μύρο, μια θαυματουργή ιδιότητα που του προσδίδει τον τίτλο «Μυροβλύτης». Οι μαρτυρίες για το μύρο του είναι πολλές, με χαρακτηριστικά παραδείγματα συγγραφέων όπως ο Δημήτριος Χρυσολωράς, που παρατηρεί πως το μύρο του Αγίου είναι παχύτερο από το νερό και διαφορετικό από τα φυσικά ή παρασκευασμένα αρώματα, καθώς και ο Ιωάννης Καμενιάτης, που τονίζει τη θαυματουργή φύση του μύρου κατά την πολιορκία της Θεσσαλονίκης το 904 μ.Χ. Επίσης, ο Μέγας Λογοθέτης Κωνσταντίνος Ακροπολίτης, σημειώνει τη θεραπεία της όρασης ενός πιστού ως απόδειξη των θαυμάτων του.
Η εικονική απεικόνιση του Αγίου Δημητρίου τον παρουσιάζει συχνά ως καβαλάρη πάνω σε κόκκινο άλογο, να πατά τον Λυαίο, σε αντιπαραβολή με τον Άγιο Γεώργιο που εικονίζεται σε λευκό άλογο. Ως προστάτης της Θεσσαλονίκης, ο Άγιος εξακολουθεί να απολαμβάνει ιδιαίτερη τιμή, ενώ οι πιστοί προσέρχονται στον Ναό του, ένα λαμπρό οικοδόμημα του 5ου αιώνα, για να προσκυνήσουν το ιερό του λείψανο και να λάβουν την ευλογία του μύρου του. Τα θαύματα που αποδίδονται στον Άγιο Δημήτριο, παλαιά και σύγχρονα, μαρτυρούν τη βαθιά ευλάβεια των πιστών και την αδιάλειπτη παρουσία του ως προστάτη της πόλης.
Ο Άγιος Δημήτριος δεν ανήκει μόνο στη Θεσσαλονίκη αλλά σε ολόκληρη την Ορθοδοξία. Η δράση και τα θαύματά του έχουν καθιερώσει τον Άγιο στη συλλογική μνήμη των πιστών, και η χάρη του, σύμφωνα με την παράδοση, προστατεύει και ευλογεί όσους τον επικαλούνται. Ο Μυροβλύτης και θαυματουργός Άγιος, που στέκει ως φύλακας της Θεσσαλονίκης για περισσότερους από δεκαεπτά αιώνες, παραμένει σύμβολο πίστης και ελπίδας για τους Χριστιανούς ανά τον κόσμο.