Πολλές υλικές καταστροφές και θανάτους προκάλεσε ο μεγάλος σεισμός της Θεσσαλονίκης καθώς και υποχρεωτική εκκένωση από τους κατοίκους.
Μπροστά στη δύναμη της φύσης ο άνθρωπος υποκλίνεται. Ανήμπορος να αντιδράσει απλά εύχεται να μην εκεί την κρίσιμη ώρα. Αυτό, δυστυχώς, δεν είναι πάντα εφικτό. Αυτό έγινε και μια ημέρα σαν σήμερα, τον Ιούνιο του 1978, όταν η Θεσσαλονίκη έζησε τον μεγαλύτερο, καταστροφικότερο και φονικότερο σεισμό της ιστορία της. Οι κάτοικοι της πόλης ανήμποροι να αντιδράσουν. Έντρομοι για το τι μπορεί να συμβεί, έβλεπαν τις ζωές τους να αλλάζουν μια για πάντα. Ο μεγάλος σεισμός της Θεσσαλονίκης έχει αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι του.
Οι προσεισμοί που προμήνυαν το κακό
Στις 8 Μαΐου του 1978, οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ένιωσαν ένα δυνατό τράνταγμα. Ο σεισμός, δεν ήταν μεγάλος, δεν προκάλεσε καταστροφές, δεν ανησύχησε πολλούς. Ήταν, όμως, όπως αποδείχθηκε, η αρχή ενός καταστροφικού φαινομένου.
Το επόμενοι διάστημα οι Θεσσαλονικείς έμαθαν να ζουν με τους σεισμούς. Σχεδόν καθημερινά έκανα και από τουλάχιστον μια δόνηση. Κάποιες ήταν μικρές, κάποιες άλλες μεγαλύτερες αλλά κανείς δεν έδωσε μεγαλύτερη σημασία. Σύμφωνα με έναν αστικό μύθο, μάλιστα, εκείνη την περίοδο στο κέντρο της πόλης υπήρχε μια ηλικιωμένη γυναίκα, άστεγη και ρακένδυτη η οποία έπαιζε τον ρόλο του προφήτη και προειδοποιούσε τους πάντες να φύγουν από τη Θεσσαλονίκη. Όλοι γελούσαν, κανείς δεν της έδινε σημασία.
Στις 24 Μαΐου η πόλη ταρακουνιέται από μια ισχυρή δόνηση μεγέθους 5,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Τότε ήταν που όλοι έδωσαν την εξήγηση που τελικά επικράτησε και σύμφωνα με την οποία όλοι οι προηγούμενοι σεισμοί ήταν επί της ουσίας, προσεισμοί εκείνης της δόνησης. Το ίδιο έλεγαν και για τις δονήσεις που ακολούθησαν. Έλεγαν πως ήταν μετασεισμοί.
Και κάπως έτσι η Θεσσαλονίκη είχε κλείσει έναν ολόκληρο μήνα που οι σεισμοί είχαν γίνει καθημερινό φαινόμενο. Αλλά από τη στιγμή που είχε γίνει ο κυρίως σεισμός όλοι είχαν ησυχάσει.
Μέχρι που το ημερολόγιο έδειξε 20 Ιουνίου και το ρολόι 23:04. Σαν σήμερα, πριν 44 χρόνια. Το μέγεθος του σεισμού ήταν 6,5 Ρίχτερ με επίκεντρο μεταξύ των λιμνών Αγίου Βασιλείου και Βόλβης. Μόλις 35 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης. Ολόκληρη η Βόρεια Ελλάδα συγκλονίστηκε από εκείνη τη δόνηση η οποία έγινε αισθητή σε Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Αλβανία. Καταστροφές καταγράφηκαν σε Κιλκίς και Χαλκιδική.
Σε ό,τι αφορά τη Θεσσαλονίκη; Μία οκταώροφη πολυκατοικία στην πλατεία Ιπποδρομίου κατέρρευσε, με αποτέλεσμα να βρουν το θάνατο 29 από τους ενοίκους της. Άλλοι 20 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των θυμάτων του σεισμού να φτάσει τους 49. Οι τραυματίες ανήλθαν σε 220. Οι υλικές ζημιές ξεπέρασαν το ένα δισεκατομμύριο ευρώ με σημερινές τιμές. 9.480 οικοδομές υπέστησαν μη επισκευάσιμες βλάβες (3.170 στη Θεσσαλονίκη, μεταξύ των οποίων 35 σχολεία), 23.589 σοβαρότερες βλάβες (13.918) και 67.541 ελαφρότερες (49.071 στη Θεσσαλονίκη). Σημαντικές φθορές υπέστησαν και τα βυζαντινά μνημεία της πόλης.
Ο Καραμανλής και η εκκένωση της Θεσσαλονίκης
Στην πόλη επικράτησε χάος και απόλυτος πανικός. Οι τηλεφωνικές επικοινωνίες και η ηλεκτροδότηση διακόπηκαν σε πολλές περιοχές. Εκείνη τη νύχτα το σχέδιο εκτάκτων αναγκών «Ξενοκράτης» ήταν νεκρό γράμμα.
Χιλιάδες άνθρωποι, μετά το πρώτο σοκ, έσπευσαν να φύγουν. Είχαν ήδη διαψευστεί μια φορά με τον σεισμό της 24ης Μαΐου που είχε θεωρηθεί ως ο κύριος σεισμός. Γιατί να μην διαψευστούν μια ακόμη; Οι φήμες και τα… fake news της εποχής έδιναν και έπαιρναν με τον φόβο να μεγαλώνει.
Ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής αναγκάστηκε να περάσει τρεις μέρες στη Θεσσαλονίκη για να διασκεδάσει τις φήμες, που έκαναν λόγο για νέους καταστροφικούς σεισμούς.
Ο ομότιμος καθηγητής Βασίλης Παπαζάχος, περιγράφει στο βιβλίο «Ταξίδι στο Παρελθόν μου» πως στις αρχές Ιουλίου, όταν ένας νέος ισχυρός μετασεισμός την ώρα που η πόλη προσπαθούσε να ηρεμήσει, οδήγησε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο σκεφτεί το ενδεχόμενο να συστήσει η κυβέρνηση στους κατοίκους να φύγουν από την πόλη.
Ο μετασεισμός μετά την επιστροφή των κατοίκων
«Στις 5 Ιουλίου 1978, όταν είχαν επιστρέψει αρκετοί Θεσσαλονικείς στα σπίτια τους, έγινε ένας σεισμός μεγέθους 5 Ρίχτερ που είχε την εστία του στο δυτικό μέρος του ρήγματος και ήταν πολύ κοντά στην πόλη. Είχε επίκεντρο μόλις 12 χιλιόμετρα από τις Σαράντα Εκκλησιές, όπου ήταν το σπίτι του Γιώργου Λεβεντάκη και όπου είχαμε εγκαταστήσει προσωρινά ένα φορητό σεισμογράφο. Ο σεισμός τράνταξε την πόλη, επειδή η εστία του ήταν κοντά σ’ αυτήν. Γι αυτό πρότειναν στον Πρωθυπουργό να εκδώσει ανακοίνωση για να συστήσει στους κατοίκους να φύγουν από την πόλη.
Ο Καραμανλής, με κάλεσε τότε και μου είπε ότι αυτός θα αναλάβει τη σχετική πολιτική απόφαση, αλλά ήθελε πρώτα τη γνώμη μου. Του είπα ότι δεν πρέπει να εκδώσει τέτοια ανακοίνωση, γιατί η διεθνής σχετική εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες ανακοινώσεις έχουν συνήθως μεγαλύτερες αρνητικές κοινωνικές συνέπειες απ’ ότι οι συνέπειες ενός ισχυρού σεισμού. Του ανέφερα επίσης ότι από τις μέχρι τώρα καταγραφές (από το φορητό σεισμογράφο των Σαράντα Εκκλησιών) προκύπτει ότι η μετασεισμική ακολουθία εξελίσσεται ομαλά, δηλαδή η συχνότητα των μετασεισμών φθίνει με το χρόνο (νόμος Omori) και παραμένει σταθερό το μέσο μέγεθος (κανόνας Lomnitz) όπως αναμένεται. Συνομίλησε κατόπιν και με τους υπουργούς Δημοσίων Έργων (Ν. Ζαρντινίδη) και Βορείου Ελλάδος (Ν. Μάρτη) και αποφάσισε να μην εκδώσει την ανακοίνωση».
Η Θεσσαλονίκη χτυπήθηκε σκληρά αλλά άντεξε. Επούλωσε τις πληγές της και λίγο καιρό αργότερα μπήκε ξανά σε μια κανονικότητα. Μόνο το ρολόι στη Στοά Μαλακοπή σταμάτησε για πάντα την ώρα του σεισμού. Οι δείκτες του, μέχρι και σήμερα, είναι εκεί ακίνητοι. «Κολλημένοι» στις 23:04. Ανατριχιαστικό μνημείο μιας δραματικής νύχτας.
