Πρωτοχρονιάτικο λαχείο: Ο COVID-19 διέκοψε μια παράδοση της νεοελληνικής ιστορίας. Μια παράδοση με πολλές οικογενειακές και προσωπικές αναμνήσεις. Αυτό, διότι το λαχείο από την Πρωτοχρονιά μοίραζε κέρδη στους φτωχούς. Ήταν ένα κομμάτι αναπόσπαστο από τις γιορτές.
Πρωτοχρονιάτικο λαχείο: Πώς ξεκινά η ιστορία του
Ύστερα από σχεδόν έναν αιώνα αδιάκοπης παρουσίας (έστω και με διαφορετικές ονομασίες), το 2020 δεν θα υπάρξει κλήρωση στις 31 Δεκεμβρίου. Αυτό, διότι απλώς δεν υπάρχει λαχείο. Η αρχική πρόθεση του αρμόδιου φορέα Ελληνικά Λαχεία ΑΕ ήταν να προχωρήσει στην κλήρωση. Όχι, μόνο για την αποφυγή της απώλειας σημαντικών εσόδων, αλλά και για την τήρηση της παράδοσης.
Ωστόσο, το κλείσιμο των πρακτορείων του ΟΠΑΠ λόγω lockdown κατέστησε αδύνατη τη διάθεση των λαχείων. Ακόμη και οι λαχειοπώλες, όσοι έχουν απομείνει εν ενεργεία, δεν θα μπορούσαν να εξαιρεθούν από τα περιοριστικά μέτρα και την απαγόρευση οποιασδήποτε δραστηριότητας αφορά σε τυχερά παίγνια. Γι’ αυτό, άλλωστε, όσο διαρκεί το δεύτερο lockdown δεν έχουν γίνει κληρώσεις του Εθνικού και Λαϊκού Λαχείου.
Όσο και εάν αποκτούσε όλο και περισσότερο το χαρακτήρα ενός αναχρονισμού, ιδιαίτερα σε σχέση με τον online τζόγο ή άλλες διαδεδομένες μορφές γρήγορων παιγνίων, το Πρωτοχρονιάτικο λαχείο παρέμενε δημοφιλές ένεκα νοσταλγίας. Κι αν έμοιαζε πια με απομεινάρι του παρελθόντος, η ταύτισή του με την έξαψη του πρωτοχρονιάτικου ρεβεγιόν ξυπνούσε ευχάριστες οικογενειακές αναμνήσεις.
Πρωτοχρονιάτικο λαχείο: Πώς συνεχίζεται
Και όχι αδικαιολόγητα, καθώς το Πρωτοχρονιάτικο είναι ένας θεσμός που δημιουργήθηκε το 1927, υπό τη μορφή του περίφημου «Λαχείου Συντακτών». Όμως, ακόμη και αυτό ήταν απόγονος άλλων λαχείων που είχαν προηγηθεί, με την ιστορική τους ρίζα να φτάνει έως τα πρώτα χρόνια μετά από την Επανάσταση του 1821.
Συγκεκριμένα, το πρώτο ελληνικό λαχείο εκδόθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία το 1849 και αποσκοπούσε στην συγκέντρωση χρημάτων για την προστασία και συντήρηση των αρχαιοτήτων ύστερα από τις λεηλασίες του Λόρδου Έλγιν, τις καταστροφές κ.λπ. Το έπαθλο για τον μεγάλο τυχερό της κλήρωσης ήταν μία κατοικία στην Αθήνα.
Τη σκυτάλη παρέλαβε ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α’, ο οποίος το 1874 καθιέρωσε το πρώτο εθνικό λαχείο και πάλι προς ενίσχυση των αρχαιολογικών εργασιών. Ακολούθησε το «Λαχείον Υπέρ του Εθνικού Στόλου» το 1904, το οποίο και αναβαπτίστηκε έναν χρόνο αργότερα σε «Λαχείον Υπέρ του Εθνικού Στόλου και των Αρχαιοτήτων της Ελλάδος».
Πρωτοχρονιάτικο λαχείο: Τι αναφέρετε μετέπειτα
Σύμφωνα με το αρχείο του Υπουργείου Οικονομικών, το 1929 ιδρύεται με Διάταγμα υπηρεσία με την αρχική επωνυμία «Υπηρεσία του Λαχείου». Εποπτεύεται από τα Υπουργεία Οικονομικών και Ναυτικών και επανακυκλοφορεί το «Λαχείον του Στόλου και των Αρχαιοτήτων της Ελλάδος» σε δύο μορφές, το «Λαϊκόν Λαχείον» και το «Μέγα Λαχείον».
Το 1932 η Υπηρεσία μετονομάζεται σε «Λαχείον του Στόλου», το 1933 καταργείται το «Μέγα Λαχείον» και η Υπηρεσία αλλάζει ονομασία για άλλη μία φορά: Πλέον αναφέρεται ως «Λαχείον του Στόλου και της Κρατικής Προνοίας». Τον Ιανουάριο του 1936 τιτλοφορείται «Διεύθυνση του Λαχείου του Στόλου» και το Δεκέμβριο του ίδιου έτους «Διεύθυνση Κρατικών Λαχείων». Ως τέτοια η Υπηρεσία αναλαμβάνει την εποπτεία του «Λαχείου Συντακτών», το οποίο είχε αρχίσει να εκδίδεται από το 1932. Τα έπαθλα, ήδη από εκείνη την πρώτη χρονιά, ήταν λίαν αξιοπρόσεκτα και σεβαστής αξίας: Μια ολοκαίνουργια μονοκατοικία στην Αθήνα, ένα οικόπεδο στην τότε ακόμη εξοχική Ηλιούπολη, μαζί με αεροπορικά εισιτήρια εσωτερικού, αντικείμενα οικοσκευής, σιγαρέτα, ποτά κ.λπ.
Τα έσοδα από τις πωλήσεις των λαχείων ήταν εξίσου θεαματικά με τα δώρα προς τους τυχερούς, καθώς το 1932 ανήλθαν σε 2,5 εκατ. δραχμές. Το μεγαλύτερο μέρος τους διοχετευόταν στο ταμείο των δημοσιογράφων, οι οποίοι έως τότε ήταν κάτι σαν πολίτες β’ κατηγορίας. Διαβάζοντας μια έκθεση της ΕΣΗΕΑ (Ένωσις Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών) του 1960 μπορεί κανείς να μυηθεί στο παρασκήνιο πίσω από το Λαχείο των Συντακτών.
Πρωτοχρονιάτικο λαχείο: Τι αναφέρεται στη συνέχεια
«Η σημερινή θέσις και τα προβλήματα των συντακτών – Ανάλυσις του Λαχείου. Οι συντάκται των εφημερίδων απετέλουν την πλέον ηδικημένην τάξιν των εργαζομένων. Ηγωνίζοντο και επάλαιον [σσ: πάλευαν] εις αγώνας εθνικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς εν μέσω δεινών οικονομικών δυσχερειών και υπό συνθήκας τελείως ανθυγιεινάς (τυπογραφεία και πιεστήρια με τας δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις του αντιμωνίου, νυκτερινή εργασία μέχρι πρωίας). Εστερούντο πάσης ασφαλίσεως ή περιθάλψεως. Όταν ασθενούσαν ή εγήρασκον, έμεναν έρμαια της μοίρας των. Όταν απέθνησκον η κηδεία των εγίνετο συνήθως δι’ εράνων, αι δε οικογένειαί των έμεναν απροστάτευτοι.
» Όλοι κατά σειράν οι πολιτικοί της Ελλάδος, όσοι ενηλλάσσοντο εις την εξουσίαν προ 35ετιας και πλέον (Ε. Βενιζέλος, Δ. Γούναρης, Α. Ζαΐμης, Α. Μιχαλακόπουλος, Α. Παπαναστασίου, Γ. Καφαντάρης, Π. Τσαλδάρης) ανωμολόγουν, ότι η κατάστασις αυτή ήτο απαράδεκτος αλλά συνίστων εις τους συντάκτας να εξεύρουν οι ίδιοι τρόπον θεραπείας του κακού, χωρίς να επιβαρύνουν το Δημόσιον ή την Κοινωνίαν.
» Οι συντάκται λοιπόν ανεζήτησαν λύσιν έξω του Προϋπολογισμού και χωρίς καμμίαν αναγκαστικήν επιβάρυνσιν του Κοινού δι’ οιασδήποτε εισφοράς ή φόρου υπέρ τρίτων. Και ευρήκαν το Λαχείον. Το εθεμελίωσαν και το ωργάνωσαν. Και μόλις το Λαχείον απεδείχθη βιώσιμον, εζήτησαν να το υιοθετήση η Πολιτεία. Όποιος θέλει αγοράζει το Λαχείον.
Τι γίνεται έπειτα γνωστό
» Χιλιάδες ατόμων από τους πτωχούς βιοπαλαιστάς λαχειοπώλας, έως τας επιχειρήσεις εκδόσεως και πρακτορεύσεώς του Λαχείου, τους φορείς της διαφημίσεως (εφημερίδας, εκφωνητάς, καλλιτέχνας, λιθογράφους, κινηματογραφιστάς κ.λπ) τους ιδιοκτήτας σπιτιών και τους αποζώντας εκ των οικοδομών, εισπράττουν το μέγιστον μέρος των ακαθαρίστων αποδόσεων του Λαχείου.
» Χάρις εις το Λαχείον Συντακτών η κτηματαγορά ζωογονείται αισθητώς και η οικοδομική δραστηριότης τονώνεται. Περίπου 17 χιλιάδες άτομα κερδίζουν κατ’ έτος σπίτια και χρήματα, άστεγοι στεγάζονται, άποροι οικογένειαι εξασφαλίζουν βιοπορισμόν, άπροικοι κόραι προικίζονται».
Πράγματι, τα δώρα που μοίραζε το Λαχείο των Συντακτών προκαλούν ισχυρή εντύπωση -ακόμη και με τα σημερινά δεδομένα. Εξάλλου, η κλήρωση αντιμετωπιζόταν σαν ένα μείζον γεγονός για την ελληνική κοινωνία και, ιδιαίτερα τα σπίτια προς διάθεσιν στους «τυχηρούς» όπως αναγράφονταν στον τύπο της εποχής, προβάλλονταν με διθυραμβικά σχόλια στις αντίστοιχες καταχωρίσεις.
Πρωτοχρονιάτικο λαχείο: Τι άλλο αναφέρεται
Ενδεικτικά, σε εικονογραφημένη διαφήμιση η οποία συμπεριελήφθη στην ύλη του Ριζοσπάστη -και μάλιστα στην αρχή του Εμφυλίου, το Σεπτέμβριο του 1946- αναφέρονταν τα εξής: «1ος Λαχνός, Η τριώροφος οικοδομή επί της οδού Κύπρου 27, παρά την πλατείαν Αμερικής. Τίμημα δραχ. 120.000.000. 2ος Λαχνός, το γωνιαίον ισόγειον διαμέρισμα της πολυκατοικίας Σκουφά και Ομήρου. Δωμάτια κύρια 4. Τίμημα δραχ. 58.500.000. 7ος Λαχνός, κερδίζει δραχ. 30.000.000. Σύνολο κερδών 500.000.000 δραχμών».
Καθώς περνούσαν τα χρόνια, το Λαχείο των Συντακτών γινόταν όλο και πιο γενναιόδωρο. Το 1965 είχε φτάσει να χαρίζει δύο ολόκληρες πολυκατοικίες, διαμερίσματα, αυτοκίνητα, μετρητά, μετοχές σε μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις κ.α. Την περίοδο 1950-60 οι κληρώσεις διοργανώνονταν πια σαν λαμπρές κοσμικές εκδηλώσεις, συνήθως στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός».
Το τέλος της ιστορίας:
Όσο για τους τυχερούς, η ιστορία τους ετύγχανε εκτενούς προβολής στις εφημερίδες. Απλοί άνθρωποι γίνονταν από τη μία στιγμή στην άλλην πλούσιοι και διάσημοι. Το Λαχείο των Συντακτών θεωρούνταν -και όχι άδικα- κάτι μαγικό. Μπορούσε να αλλάξει τη ζωή οποιουδήποτε, πραγματοποιώντας ακόμη και τα πιο τρελά όνειρα που θα μπορούσε να έχει ένας φτωχός εργάτης, ένας Έλληνας προλετάριος ή μικροαστός για υλικά αποκτήματα. Υπ’ αυτή την έννοια, η ιστορία των επάθλων του Λαχείου Συντακτών είναι η ιστορία των αντιλήψεων των οικονομικά ασθενέστερων τάξεων της ελληνικής κοινωνίας, από τη δεκαετία του 1930 έως τουλάχιστον το 1967.
Η χρονιά-ορόσημο για το βίαιο πέρασμα από τον ασταθή μετεμφυλιακό κοινοβουλευτικό βίο στον «γύψο» της χούντας, αποτέλεσε και το τέρμα της ιστορικής πορείας του Λαχείου των Συντακτών. Η δικτατορία της 21ης Απριλίου κατάργησε το Λαχείο, στο πλαίσιο της γενικότερης επιχείρησης φίμωσης και διωγμού της ελεύθερης δημοσιογραφίας. Στη θέση του Λαχείου των Συντακτών εκδόθηκε το Πρωτοχρονιάτικο Λαχείο ή το «Ειδικόν Κρατικόν Λαχείον Κοινωνικής Αντιλήψεως». Το οποίο και έζησε παράλληλα με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα για πάνω από 50 χρόνια -έως τη δυστυχή συγκυρία της Covid-19.
