Έχετε αναλογιστεί ποτέ πόσα χρόνια υπάρχει η έκφραση “άντε να δούμε μια άσπρη μέρα”; 2500 χρόνια πίσω και δεν έχει καμία σχέση με τη χιονόπτωση. Όλα ξεκινούν από το γεγονός ότι το μαύρο είναι για τον δυτικό άνθρωπο το χρώμα-σύμβολο της σκοτεινιά. Της δυσπραγίας, του πένθους. Και μέσα σ’ αυτή τη γενική σκοτεινιά, άτομα και λαοί περιμένουν την ανάκαμψη. Τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής, περιμένουν να δουν την «άσπρη μέρα».
Θεωρητικά μπορούμε να πούμε πως η διάκριση είναι απλή, εννοιολογική και ψυχολογική. Ωστόσο, ο συμβολισμός του χρώματος έχει επικρατήσει και σε άλλες χρήσεις.
Παλιότερα, όταν οι εκλογές γίνονταν με σφαιρίδια, υπήρχαν λευκά και μαύρα. Τα πρώτα ήταν θετικά και τα δεύτερα αρνητικά. Και οι ψηφοφόροι αν δεν ήθελαν κάποιον υποψήφιο, τον «μαύριζαν», ρίχνοντας στην κληρωτίδα τα μαύρα σφαιρίδια.
Βέβαια, οι εκλογές δεν γινόταν πάντα με τη χρήση των σφαιριδίων. Υπήρχαν στο παρελθόν ποικίλες πρακτικές που είχαν εφαρμοστεί από διάφορους λαούς κατά καιρούς και τόπους. Άλλοτε πετραδάκια, ξυλάκια, σπόροι ή κουκιά. Μια ενδιαφέρουσα ιστορία που έχει καταγράψει ο Πλούταρχος (Βίοι και παράλληλοι, Περικλής 25-27) αποκαλύπτει τη μεγάλη ιστορική διάρκεια αυτών των πραγμάτων.
Ήταν το 441 π.Χ. όταν ο Περικλής αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον της Σάμου για να τιμωρήσει τους Σάμιους επειδή είχαν καταλάβει την Πριήνη. Την πόλη της Ιωνίας, περιορίζοντας την εμπορική δραστηριότητα της Μιλήτου.
Σάμος και Μίλητος, πόλεις και οι δύο της αθηναϊκής συμμαχίας, βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση διεκδικώντας τον έλεγχο της Πριήνης.
Οι αντίπαλοι του Περικλή έλεγαν ότι είχε αποφασίσει την εκστρατεία κατ’ απαίτηση της Ασπασίας που καταγόταν από τη Μίλητο.
Οι Σάμιοι δεν υπάκουσαν στην εντολή της Αθήνας να σταματήσουν τον πόλεμο και να προσφύγουν σε διαιτησία για ειρηνική επίλυση των διαφορών. Έτσι και ο Περικλής κατέπλευσε με τον αθηναϊκό στόλο στη Σάμο. Κατέλυσε το ολιγαρχικό πολίτευμα και αφού πήρε ομήρους πενήντα επιφανείς αριστοκρατικούς και ισάριθμους εφήβους στέλνοντας τους στη Λήμνο, επέβαλε δημοκρατικό πολίτευμα και επέστρεψε στην Αθήνα.
Οι Σάμιοι μετά την αποχώρηση του Περικλή επαναστάτησαν με την υποκίνηση του Πεισσούθνη, Πέρση σατράπη των Σάρδεων.
Ο Περικλής αναγκάστηκε να επανέλθει για να αντιμετωπίσει δυναμικά τους Σαμίους. Αφού καταναυμάχησε τον αριθμητικά υπέρτερο αντίπαλο στόλο, πολιόρκησε την πόλη της Σάμου.
Αλλά όταν έφτασαν ενισχύσεις από την Αθήνα , ο Περικλής με μοίρα του στόλου ανοίχτηκε στο πέλαγος για να αντιμετωπίσει εκεί φοινικικά πλοία που ερχόταν να βοηθήσουν τους Σαμίους ή σύμφωνα με άλλη άποψη, έχοντας σκοπό να κατευθυνθεί προς την Κύπρο.
Η απουσία του Περικλή έδωσε στους Σαμίους την ευκαιρία να αντιδράσουν. Με επικεφαλής τον φιλόσοφο και στρατηγό Μέλισσο επιτέθηκαν κατά των πολιορκητών Αθηναίων. Κατέστρεψαν πολλά από τα αθηναϊκά πλοία και συνέλαβαν αιχμαλώτους στο μέτωπο των οποίων χάραξαν τη «γλαύκα». Για να εκδικηθούν τους Αθηναίους που πρωτύτερα είχαν χαράξει στο μέτωπο των Σαμίων αιχμαλώτων τη «σάμαινα». Το εμβληματικό σαμιώτικο πλοίο που είχε σχεδιαστεί από τον τύραννο Πολυκράτη.
Διαχρονική μέχρι και τα νεότερα χρόνια η πρακτική στιγματισμού των αιχμαλώτων και των δούλων.
Αθηναϊκή γλαύκα
Όταν ο Περικλής πληροφορήθηκε την καταστροφή του αθηναϊκού στρατού και στόλου, έσπευσε στη Σάμο νίκησε τον Μέλισσο και άρχισε να πολιορκεί την πόλη.
Σκοπός του ήταν να πετύχει την άλωση της, όχι με πολεμική ενέργεια, αλλά με τον χρόνο που θα επέφερε την ταλαιπωρία και την εξάντληση των πολιορκουμένων.
Ο Περικλής, όπως είναι γνωστό και από άλλες περιπτώσεις, απέφευγε τη σύγκρουση θεωρώντας πολύτιμη την ανθρώπινη ζωή.
Για παράδειγμα δέκα χρόνια αργότερα, το 431 π.Χ. κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Πελοποννήσιοι με τους Βοιωτούς συμμάχους τους είχαν εισβάλλει στην Αττική και είχαν στρατοπευδεύσει στις Αχαρνές απειλώντας την Αθήνα. Οι Αθηναίοι του ζητούσαν να πολεμήσουν και ο Περικλής τους έλεγε για να τους κατευνάσει, πως τα κομμένα δέντρα ξαναφυτρώνουν γρήγορα, αλλά οι άνθρωποι που σκοτώνονται δεν είναι εύκολο να ξαναβρεθούν.
Το ίδιο και στην περίπτωση των επιχειρήσεων στη Σάμο, οι Αθηναίοι δεν συμφωνούσαν με το πρόγραμμα αναμονής του Περικλή.
Αντιδρούσαν και αδημονούσαν να καταλάβουν τη Σάμο.
Γι’αυτό ο Περικλής αποφάσισε να χωρίσει το στράτευμα σε οκτώ τμήματα και έκανε κλήρωση με κουκιά. Σε όποιο τμήμα λάχαινε το λευκό κουκί οι στρατιώτες του είχαν το δικαίωμα να διασκεδάζουν και να ξεκουράζονται, ενώ οι άλλοι θα ασχολούνταν με τα πολεμικά έργα. Οι τυχεροί στρατιώτες είχαν την «άσπρη μέρα».
Από αυτό το ιστορικό γεγονός γράφει ο Πλούταρχος, όποιοι συνέβαινε να βρεθούν σε καλοτυχία, την έλεγαν από εκείνο το λευκό κουκί «άσπρη μέρα».
Κι έμεινε μέχρι σήμερα στην ελληνική γλώσσα η έκφραση που προέκυψε από το μακρινό περίκλειο επινόημα, έκφραση που λέγεται δυόμισι χιλιάδες χρόνια με το ίδιο νόημα και με τις ίδιες ελπίδες για τον ελληνικό λαό.