Χωριό με μηδενική ανεργία: Το χωριό-θαύμα που ονομάζεται Ανάβρα, έχει τον εμπνευστή του. Πρόκειται για τον κοινοτάρχη Δημήτρη Τσουκαλά. Ο άνθρωπος που μαζί με τη γυναίκα του και τη βοήθεια των συγχωριανών του κατάφερε να κάνει το χωριό της Ανάβρας ένα από τα σημεία αναφοράς της Ευρώπης, παραχώρησε συνέντευξη, στην οποία αναφέρθηκε για όλους και για όλα. Αναλυτικότερα:
Χωριό με μηδενική ανεργία: «Η κατάσταση δεν είναι πια αυτή που ήταν»
Ο ίδιος ο Δημήτρης Τσουκαλάς δεν χρησιμοποίησε τη φράση «ανακρίβεια», αλλά «παραπληροφόρηση», στη συνομιλία που είχαμε μαζί του.
«Δυστυχώς η κατάσταση δεν είναι πια αυτή που ήταν. Μετά τον Καλλικράτη και με το πέρασμα του χρόνου η εικόνα του χωριού επιδεινώθηκε σε μεγάλο βαθμό. Τα δημοσιεύματα επιμένουν να την εξιδανικεύουν, αλλά αυτό που έχει συμβεί προκαλεί θλίψη», λέει στο Menshouse ο «εγκέφαλος» του πιο οργανωμένου σχεδίου ποιοτικής αναβάθμισης, που εφαρμόστηκε ποτέ στη μεταπολιτευτική Ελλάδα.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα το πριν, το μετά και το τώρα, πρέπει να κάνουμε ένα σύντομο φλας-μπακ σε μια ιστορία που λίγο, πολύ είναι γνωστή: ένα ορεινό, απομονωμένο χωριό, σε υψόμετρο 925 μέτρων, το οποίο μαράζωνε έως τις αρχές της δεκαετίας του ’90, μετατράπηκε σε πρότυπο ανάπτυξης και κοινόβιας ευημερίας. Πολύ απλό να το γράψεις, εξαιρετικά πολύπλοκο και επίπονο όμως για να το πετύχεις.
Όταν ο κ. Τσουκαλάς επέστρεψε στη γενέτειρα του το 1990, έχοντας συνταξιοδοτηθεί από τη ΔΕΗ, στο χωριό δεν υπήρχε καν άσφαλτος. Χτισμένο στις πλαγιές του όρους Όθρυος και απέχοντας 37 χιλιόμετρα από την κοντινότερη κωμόπολη, τον Αλμυρό (και 82 χλμ. από το Βόλο), ακόμα και η σύνδεση με τους γειτονικούς δήμους ήταν δύσβατη.
Χωριό με μηδενική ανεργία: Τρίτη περιοχή ανάπτυξης των ΟΤΑ στον Ευρωπαϊκό νότο
Το δίκτυο ύδρευσης ήταν κατεστραμμένο, οι 300 κάτοικοι και τα περίπου 20.000 ζώα, που κυκλοφορούσαν ελεύθερα ανάμεσα τους, έπιναν νερό από το ίδιο μέρος. Η λάσπη το χειμώνα και η σκόνη το καλοκαίρι γινόταν ανυπόφορες για τη ζωή των ντόπιων. Επιπλέον δεν υπήρχαν κτίρια και δημόσιοι χώροι, ούτε κάποια διαδικασία αποκομιδής σκουπιδιών.
Μερικά χρόνια αργότερα και χάρη στις άοκνες προσπάθειες του κ. Τσουκαλά και της συζύγου του, Μάχης Καραλή, αρχιτέκτονα και πρώην καθηγήτρια του ΕΜΠ, που λειτούργησε ως άμισθη τεχνική σύμβουλος, η Ανάβρα αναγνωριζόταν ως η τρίτη σε ανάπτυξη μεταξύ όλων των ΟΤΑ περιοχή στον ευρωπαϊκό νότο. Σύμβολο αυτής το Αιολικό Πάρκο με τις 20 ανεμογεννήτριες. Ήταν μόνο το… κερασάκι στην τούρτα. Το χωριό μεταμορφώθηκε σε επιτομή ποιότητας ζωής και βιοτικού επιπέδου.
Με ασφαλτοστρωμένους και πέτρινους δρόμους, πλατείες με κρήνες, νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, ιατρείο, διώροφο κλειστό χώρο στάθμευσης για 60 οχήματα, δύο αίθουσες εκδηλώσεων για 100 και 300 άτομα, γήπεδο ποδοσφαίρου και μπάσκετ, κλειστό γυμναστήριο εξοπλισμένο με σύγχρονα συστήματα άσκησης, τρία υπερσύγχρονα κτηνοτροφικά πάρκα, πρότυπο σφαγείο που θυμίζει χειρουργείο, λαογραφικό μουσείο και ένα περιβαλλοντικό-πολιτιστικό πάρκο 240 στρεμμάτων!
Χωριό με μηδενική ανεργία: Αιολικό Πάρκο και πιστοποιημένο σφαγείο
Για να επιτευχθούν όλα αυτά χρειάστηκε να απορροφηθεί και το τελευταίο ευρώ από τα ευρωπαϊκά προγράμματα επιδότησης. Σε μια ακούραστη διαδικασία παρακολούθησης και εκμετάλλευσης αυτών, με τη βοήθεια μιας κοινοτικής υπαλλήλου που ανέλαβε όλη τη γραμματειακή υποστήριξη για τα έργα, η αυτοδιοίκηση της Ανάβρας εξαργύρωσε τους προσφερόμενους πόρους, παράγοντας νέους σε μόνιμη βάση.
Το Αιολικό Πάρκο καλύπτει ένα μέρος του λογαριασμού της ΔΕΗ για τους κατοίκους, ενώ έως τις 31/12 του 2010 απέφερε στην κοινότητα ετήσια έσοδα έως και 100.000 ευρώ (που πλέον εισπράττει ο δήμος Αλμυρού). Παράλληλα η ανάπτυξη της βιολογικής κτηνοτροφίας, με το πιστοποιημένο σφαγείο (HASP, ISO, κωδικός βιολογικής γραμμής) προσελκύει κοινοτικές επιδοτήσεις, βοηθώντας τους παραγωγούς να επεκτείνουν τις επαγγελματικές δραστηριότητες τους.
Χωριό με μηδενική ανεργία: Το επίπεδο ζωής άλλαξε
Τα τρία κτηνοτροφικά πάρκα που στεγάζουν περί τα 25.000 ζώα το χειμώνα (όταν η Ανάβρα αποκλείεται από τα χιόνια) καθιστούν την περιοχή πρώτη σε κτηνοτροφική παραγωγή στην Ελλάδα συγκριτικά με τον πληθυσμό της. Έστω και αν αυτός υπερδιπλασιάστηκε τη δεκαετία 2000-2010 λόγω της επιστροφής των καταγόμενων της από τα μεγάλα αστρικά κέντρα. «Πολλά παιδιά σπουδάζουν στην Αθήνα και μετά επανέρχονται στην πατρίδα τους.
Το «οικολογικό» χωριό αποτελεί ίσως την εξαίρεση του δημογραφικού κανόνα της χώρας, καθώς προσείλκυσε πληθυσμό στην επαρχία, που ο μέσος όρος του δεν ξεπερνάει τα 40 χρόνια», είχε πει η κυρία Καραλή. Το επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων είναι έως και σήμερα ένα από τα υψηλότερα στη χώρα, με ετήσια εισοδήματα που κυμαίνονται από 25.000 έως 100.000 ευρώ και ανεργία στο 0%. Όχι όμως (πια) και το επίπεδο ποιότητας ζωής.
Η Ελλάδα δεν εξαιρεί από τη μιζέρια της ούτε έναν τόπο που κατάφερε με τις δικές του δυνάμεις να υπερβεί κατά πολύ τον πήχη των δυνατοτήτων και της προοπτικής που θέτει η ίδια μέσω των διαχειριστών της εξουσίας.
Χωριό με μηδενική ανεργία: Καταστροφικός, ο Καλλικράτης
Η απώλεια της οικονομικής και διοικητικής αυτονομίας της Ανάβρας, μέσω του προγράμματος Καλλικράτης, έβαλε απότομα φρένο στην οικολογική ανάπτυξη του χωριού. Η ένταξη στο δήμο Αλμυρού αφαίρεσε το δικαίωμα να αποφασίζει για τη μοίρα της, ολοκληρώνοντας παράλληλα αυτή την υποδειγματική πορεία. «Είχαμε ενταχθεί στο πρόγραμμα δημιουργίας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και εξασφαλίσει ένα κοινοτικό κονδύλι ύψους 11 εκατ. ευρώ.
Οι μελέτες ήταν έτοιμες για ένα μικρό υδροηλεκτρικό εργοστάσιο, που θα εκμεταλλευόταν τα νερά του ποταμού Ενιπέα και για ένα σύστημα τηλεθέρμανσης, που θα παρείχε, μέσω υπόγειων αγωγών, σε κάθε σπίτι θέρμανση και ζεστό νερό. Αν δεν υπήρχε ο Καλλικράτης η Ανάβρα θα ήταν σήμερα παγκόσμιο φαινόμενο. Ως ένας οικισμός που θα κάλυπτε εντελώς τις ενεργειακές του ανάγκες από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ρεύμα, νερό, θέρμανση, όλα δωρεάν για τους κατοίκους του», λέει ο κ. Τσουκαλάς.
«Στο σχέδιο είχαμε συμπεριλάβει και άλλα έργα, φιλικά προς το περιβάλλον. Όπως ένα βιοκλιματικό πάρκο και ένα καινοτόμο σύστημα αποχέτευσης. Η Κοινότητα είχε παραδώσει 14 μελέτες στο νέο Καλλικρατικό Δήμο Αλμυρού. Για την ώρα όμως παραμένουν στο συρτάρι. Το 2013 το πρόγραμμα επανήλθε και ήταν “φωτογραφικό” για την Ανάβρα. Το χωριό πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις για να εκταμιευτούν από 11 έως 20 εκατ. ευρώ και να δρομολογηθούν αυτά τα έργα. Ο Δήμος όμως ξέχασε να καταθέσει το φάκελο.
Ο Καλλικράτης είναι καταστροφικός για την ορεινή ύπαιθρο. Έχει τη λογική της σαλαμοποίησης, χωρίς κανένα κριτήριο. Δεν εξαιρεί περιοχές, έστω και αν βάσει ιδιαίτερων χαρακτηριστικών θα έπρεπε να εξαιρεθούν».
Χωριό με μηδενική ανεργία: «Η χώρα έπρεπε να δανείζει και όχι να δανείζεται»
Τον ρωτήσαμε για ποιον λόγο δεν έθεσε υποψηφιότητα για το Δήμο Αλμυρού στις περιφερειακές εκλογές του 2010, μολονότι ήταν τότε πασιφανές ότι δεν θα είχε αντίπαλο. «Το ήξερα ότι κατά πάσα πιθανότητα θα εκλεγόμουν. Είναι καλύτερα όμως να σε ρωτάνε “γιατί έφυγες” και όχι “πότε θα φύγεις”. Αν ήταν μόνο για την Ανάβρα θα συνέχιζα, δεν μπορούσα όμως για βιολογικούς λόγους να αναλάβω τη διοίκηση τόσων περιοχών. Επί 16 χρόνια εγώ και η γυναίκα μου δεν είχαμε προσωπική ζωή.
Δουλεύαμε μέρα-νύχτα ως εθελοντές, βάζοντας και από την τσέπη μας σε κάποιες περιπτώσεις». Ζητώντας του να υποδείξει το μυστικό της επιτυχίας αναφέρεται σε ένα «γήινο» κατόρθωμα, το οποίο όμως προϋποθέτει το αγνό κίνητρο του πολιτευόμενου. «Ό,τι κάναμε το κάναμε με οράμα, μεράκι, πίστη και σχέδιο για τον τόπο μας και το συλλογικό συμφέρον. Τι νομίζετε, ότι ήμασταν πιο ευφυείς από τους άλλους; Μέσης ευφυίας είμαστε, αλλά πέσαμε με τα μούτρα στη δουλειά και είχαμε αγάπη για αυτό που κάναμε.
Θέλαμε να αλλάξουμε τη μοίρα του χωριού, γνωρίζοντας ότι αν δεν το κάναμε θα ζούσαν σε αυτό σήμερα μόνο υπερήλικες. Όταν θέλεις να κάνεις κάτι βρίσκεις και τον τρόπο και τα μέσα, δεν υπάρχει τίποτε ακατόρθωτο. Όταν είχε έρθει ο ανταποκριτής του BBC στο χωριό για συνέντευξη του είπα το εξής: ”Αυτή η χώρα είναι πρώτη σε ηλιοφάνεια στην Ευρώπη, δεύτερη στον κόσμο σε θαλασσογραμμή, διαθέτει 20.000 επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους, 8.000 μοναδικά φυτά και τεράστιες δυνατότητες σε ναυτιλία και τουρισμό. Αυτή η χώρα έπρεπε να δανείζει τις άλλες και όχι να δανείζεται”.
Χωριό με μηδενική ανεργία: «Τα κόμματα έχουν κάνει τη μεγαλύτερη ζημιά»
Η χώρα είναι τυχερή που έχει αυτά τα καλά, αλλά άτυχη που διαθέτει εδώ και χρόνια αυτό το πολιτικό προσωπικό. Όχι ότι δεν έχουν μερίδιο ευθύνης και οι πολίτες, τα κόμματα όμως μας έχουν κάνει τη μεγαλύτερη ζημιά».
Εν τέλει τι είναι αυτό που συμβολίζει σήμερα η Ανάβρα; «Η απογοήτευση όσων επισκέπτονται το χωριό μας είναι μεγάλη», λέει, εκπλήσσοντας ο κ. Τσουκαλάς. «Η εικόνα που παρουσιάζεται στα Μ.Μ.Ε. δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή πραγματικότητα. Είναι εικόνα εγκατάλειψης, εντελώς διαφορετική με αυτήν έως εφτά χρόνια πριν. Δεν υπάρχει καθαριότητα, δεν υπάρχει φροντίδα. Το πάρκο είναι εγκαταλελειμμένο, το γυμναστήριο μαραζώνει και το parking υπολειτουργεί. Το λαογραφικό μουσείο είναι κλειστό, ο επισκέπτης θα πρέπει να πάρει τηλέφωνο και να περιμένει για να του ανοίξουμε. Προφανώς έφταιξε και η κρίση, αλλά φυσικά δεν θα ήταν έτσι τα πράγματα αν το χωριό παρέμενε αυτοδιοικούμενο».
Ακόμα και σήμερα, ο κ. Τσουκαλάς, ο οποίος σε μια «κανονική» χώρα θα ήταν πιθανότατα ο υπουργός περιβάλλοντός της, δέχεται διαρκώς αιτήσεις για διαλέξεις και παρουσιάσεις του αναπτυξιακού μοντέλου της Ανάβρας. «Επί σειρά ετών δείχναμε τι είχαμε κάνει για να παραδειγματίσουμε. Βραβευτήκαμε απ’ όλες τις κυβερνήσεις και πλείστες περιβαντολλογικές οργανώσεις. Ο Γιώργος Παπανδρέου ήθελε να λειτουργήσει ως μοντέλο η Ανάβρα για όλη τη χώρα. Όλοι οι κρατικοί τηλεοπτικοί σταθμοί της Ευρώπης είχαν ενδιαφερθεί, ακόμη και κορεατικό κανάλι είχε έρθει για να μας μιλήσει!
Τώρα όμως έχουμε αραιώσει τις διαλέξεις. Πέρασαν άλλωστε χρόνια και δεν το δικαιολογεί η σημερινή κατάσταση. Κάνουμε εξαίρεση για τα 20, 30, 40 σχολεία που μας επισκέπτονται κάθε χρόνο. Βάζουμε τα παιδιά στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και τους παρουσιάζουμε στον προτζέκτορα το μοντέλο ανάπτυξης».
Χωριό με μηδενική ανεργία: «Μας νοιάζει μόνο, η κουτάλα»
Σήμερα ο Δημήτρης Τσουκαλάς ζει, μαζί με τη σύζυγό του, στην Ανάβρα και ασχολείται με τη βιολογική γεωργία. Είναι πρόεδρος της εθελοντικής οργάνωσης «Αναβρά-ζω» (www.anavra-zo.gr/el/), που ως σκοπούς της έχει θέσει την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής, την ανάπτυξη και καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης και τη διαφύλαξη και ανάπτυξη της πολιτιστικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της περιοχής.
«Προσπαθούμε να βελτιώσουμε κάποια πράγματα, όπως την καθαριότητα, δεν μπορούμε όμως φυσικά να υποκαταστήσουμε τις αρχές», λέει. Τουλάχιστον όμως είναι, χρόνια τώρα, στην ευχάριστη θέση να καμαρώνει για την ευημερία των συγχωριανών του. «Το απολαμβάνω. Τα ζώα βόσκουν 9 μήνες ελεύθερα, στα 1500 μέτρα, εντεταγμένα σε βιολογικά προγράμματα. Οι συγχωριανοί μου αποδείχτηκαν πολύ καλοί επιχειρηματίες και το κρέας της περιοχής είναι φημισμένο. Είμαι αισιόδοξος για την Ανάβρα. Αρκεί ο Δήμος να ρίξει μια ματιά και προς τα εδώ. Περνάμε μια μεγάλη κρίση, ένα μεταβατικό στάδιο. Η περιοχή όμως έχει μέλλον. Και αυτό γιατί έχει εμπεδωθεί σε απολύτως επαγγελματικά πρότυπα η οργανωμένη κτηνοτροφία.
Δίκην επιμύθιου ρωτήσαμε τον κύριο Τσουκαλά αν πιστεύει ότι αυτός ο τόπος θα μπορούσε να δει ποτέ άσπρη μέρα, δεδομένου ότι δεν φαίνεται να έχει διδαχτεί τίποτε από το παράδειγμα της «δικής» του Ανάβρας.
«Εξακολουθώ να καταγγέλλω τη διαφθορά, τους λαδιάρηδες συναδέλφους, τη γραφειοκρατία και όλες τις παθογένειες που μας έφεραν ως εδώ. Αν οι πολιτικοί αρχηγοί δεν μονoιάσουν και δεν καθίσουν σε ένα τραπέζι να τα βρουν, η ιστορία θα επαναλαμβάνεται. Ακόμα και τώρα, με αυτό το υπέρογκο χρέος που έχει η χώρα, υπάρχουν λύσεις. Όλα τα προβλήματα έχουν λύσεις. Και οι ξένοι θα ήταν διαφορετικοί απέναντί μας αν έβλεπαν ότι υπάρχει σύμπνοια. Αλλά εδώ μας νοιάζει μόνο η κουτάλα. Θυμόμαστε τι είπε ο Παπανδρέου για κερδίσει τις εκλογές το 2009 και αργότερα τι έκανε ο Τσίπρας για να ρίξει τον Σαμαρά. Δεν υπάρχει διάθεση συνεννόησης, το προσωπικό συμφέρον παραμένει υπεράνω όλων».
