Τα Ίμια είναι μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις της μεταπολιτευτικής ιστορίας της Ελλάδας, στην οποία η χώρα μας βρέθηκε πραγματικά κοντά σε θερμό επεισόδιο και πολεμική σύρραξη με την Τουρκία, ενώ τρεις Έλληνες αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού “έχασαν” τη ζωή τους.
Η κρίση των Ιμίων αναβιώνει μέσα από τις προσωπικές μνήμες και τις άγνωστες, δραματικές στιγμές που βίωσαν οι σύζυγοι των τριών αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού, του Χριστόδουλου Καραθανάση, του Παναγιώτη Βλαχάκου και του Έκτορα Γιαλοψού, οι οποίες αφηγήθηκαν τις συγκλονιστικές εμπειρίες τους στην Σοφία Παπαϊωάννου και την εκπομπή «365 στιγμές», στο ΕΡΤNews.
«Το μόνο που είναι καλό είναι ότι οι Έλληνες θυμούνται ακόμη το γεγονός» τόνισε η Ειρήνη Ζωγραφάκη, τότε σύζυγος του Χρήστου Καραθανάση, η οποία εμφανίστηκε πεπεισμένη ότι το μοιραίο πλήρωμα του ελικοπτέρου Augusta Bell 212, το οποίο απογειώθηκε ξημερώματα της 31ης Ιανουαρίου του 1996 από τη φρεγάτα «Ναυαρίνο» και στο οποίο επέβαινε και ο υποπλοίαρχος και τότε σύζυγός της, είχε πλήρη επίγνωση της επικινδυνότητας της αποστολής του, πραγματοποιώντας «αποστολή αυτοκτονίας».
Παρότι η ίδια δεν είχε αντιληφθεί το μέγεθος της κρίσης που ξεκίνησε τα Χριστούγεννα του 1995, απαντώντας προς το σύζυγό της ότι «αυτή είναι η δουλειά σου και πρέπει να πας» την μοιραία νύχτα, εντούτοις θυμάται πως «ήταν κάποιος άλλος υπηρεσία και επειδή βούιζε το σταθερό του (σ.σ. άλλου) πήραν τον Χρήστο», για να πετάξει τελικά πάνω από τα Ίμια.
Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση του αρχικελευστή, Έκτορα Γιαλοψού, ο οποίος «ήταν ήδη σε ταξίδι και δεν έπρεπε να ξαναπάει» κατά την τότε σύζυγό του, Λεμονιά Κότογλου.
Το «μην πας, δεν του το ‘πα» σημειώνει για την μοιραία νύχτα η Ματίνα Αναγνωστοπούλου, τότε σύζυγος του υποπλοίαρχου, Παναγιώτη Βλαχάκου, η οποία ανακαλεί πάντα στην μνήμη της τη φράση του τότε πεθερού της «ήταν ανάγκη να σκοτωθεί το παιδί το δικό μου για να γκριζαριστεί το Αιγαίο;».
Η κρίση με την Τουρκία την συγκεκριμένη περίοδο ξεκίνησε το βράδυ των Χριστουγέννων του 1995, οπότε ένα τουρκικό εμπορικό πλοίο, το «Φιγκέν Ακάτ», το είχε φορτωθεί στην Τουρκία και είχε τελικό προορισμό λιμάνι του Ισραήλ, προσάραξε στις νησίδες των Ιμίων.
Η προσάραξη του συγκεκριμένου πλοίου δεν έχει καταστεί δυνατό να δικαιολογηθεί, καθώς οι δύο νησίδες των Ιμίων δεν είναι συμπλέγματα υφάλων, αλλά κανονικά νησιά, και είναι βέβαιο πως δεν βρέθηκαν «τυχαία» στην πορεία του πλοιάρχου.
Το Φιγκέν Ακάτ μετά την προσάραξή του επικοινωνεί με τις τουρκικές αρχές, ενημερώνοντας για το συμβάν, ενώ ο καπετάνιος του απαντά στις κλήσεις του ελληνικού λιμενικού πως δεν χρειάζεται ελληνική βοήθεια, για να αποκολληθεί, καθώς «τα Καρντάκ (σ.σ η τουρκική ονομασία των Ιμίων) είναι τουρκική επικράτεια».
Άμεσα η συγκεκριμένη είδηση θα φτάσει στα ανώτατα κλιμάκια, τόσο της ναυτικής διοίκησης Αιγαίου, όσο και στο Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών και το πρωί της 26 Δεκεμβρίου, ελληνικά πλοία θα προσεγγίσουν το «Φιγκέν Ακάτ» στα Ίμια, θα ξεκαθαρίσουν πως δεν πρόκειται να πλησιάσει τουρκικό σκάφος στο σημείο και θα αποκολλήσουν το τουρκικό σκαρί.
Οι Ελληνικές αρχές σημειώνουν πως το τουρκικό σκάφος μεταφέρθηκε από Ελληνικό ρυμουλκό συνοδεία σκαφών του λιμενικού στα Τουρκικά χωρικά ύδατα. Ο καπετάνιος του σκάφους θα μιλήσει λίγο αργότερα σε τουρκικά μέσα, υπογραμμίζοντας πως οι ναύτες του έκοψαν με τροχό μετά από εντολή του το συρματόσχοινο, με το οποίο το Ελληνικό ρυμουλκό το μετέφερε στα τουρκικά παράλια. Το περιστατικό διαψεύστηκε κατηγορηματικά από την Ελληνική πλευρά.
Δύο ημέρες μετά την αποχώρηση του «Φιγκέν Ακάτ» από τα Ίμια, η τουρκική διπλωματία αποστέλλει στο Ελληνικό Υπουργείο εξωτερικών ρηματική διακοίνωση, πως τα Ίμια αποτελούν τουρκική επικράτεια. Στο τουρκικό κείμενο η Άγκυρα για πρώτη φορά με τρόπο επίσημο αξιώνει Ελληνικά εδάφη σε ανώτατο επίπεδο.
Η τουρκική διάθεση για «γκριζάρισμα» του Αιγαίου διατυπωνόταν από την δεκαετία του ’70 αλλά ποτέ μέχρι τις 28 Δεκεμβρίου του 1995 δεν είχε εκφραστεί ανοιχτά και επίσημα.
Η Ελλάδα θα απαντήσει με αντίστοιχη ρηματική διακοίνωση, στις αρχές Ιανουαρίου του 1996, ξεκαθαρίζοντας με επιχειρήματα και με βάση το Διεθνές Δίκαιο πως δεν τίθεται κανένα θέμα αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας στην περιοχή.
Πηγές από το υπουργείο εξωτερικών της περιόδου σημειώνουν πως υπάρχει επικοινωνία του Ελληνικού και του Τουρκικού υπουργείου εξωτερικών και έχει αμοιβαία αποφασιστεί να μην υπάρξει διαρροή της συγκεκριμένης ανταλλαγής στο Τύπο των δύο χωρών.
Ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Ινάλ Μπατού, τόνιζε στην εκπομπή «Φάκελοι» του Αλέξη Παπαχελά, πέντε χρόνια μετά την κρίση, πως είχε ξεκαθαρίσει στους Τούρκους διπλωμάτες «όποιος το διαρρεύσει θα υποφέρει».
Η διμερής συμφωνία, σε διπλωματικό επίπεδο, να κρατηθεί η ανταλλαγή ρηματικών διακοινώσεων κρυφή, λειτουργεί. Η κοινή γνώμη δεν γνωρίζει τι έχει συμβεί και κανένας, εκτός από όσους ζουν κοντά στα Ίμια, δεν έχουν ακούσει για την προσάραξη ενός εμπορικού τουρκικού πλοίου σε δύο ελληνικές βραχονησίδες, μέχρι τις 24 Ιανουαρίου.
Ο ANT1 και ο δημοσιογράφος Αντώνης Φουρλής θα προχωρήσουν στην δημοσιοποίηση της ανταλλαγής ρηματικών διακοινώσεων και θα παρουσιάσουν στην Ελληνική κοινή γνώμη ότι η Τουρκία αξιώνει ελληνική γη. Μία ημέρα αργότερα, ο Δήμαρχος Καλύμνου, συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διοικητή του νησιού και έναν ψαρά, αποβιβάζονται στην ανατολική Ίμια και τοποθετούν μέσα σε μία στοίβα από πέτρες την Ελληνική σημαία σε ένα σκουπόξυλο.
Δύο ημέρες αργότερα δημοσιογράφοι της φιλοκυβερνητικής Hurryet, σε μία οργανωμένη επιχείρηση, προσεγγίζουν την ανατολική Ίμια με ελικόπτερο, βγάζουν την Ελληνική σημαία, τοποθετούν στην θέση της μία Τουρκική και φεύγουν, έχοντας καταγράψει καρέ – καρέ την επιχείρησή τους.
Την Κυριακή 28 Ιανουαρίου το πολεμικό ναυτικό της Ελλάδος θα προσεγγίσει τη νήσο, με εντολή του τότε διοικητή των δυνάμεων του Αιγαίου κ. Καλλιγιάννη και θα τοποθετήσει εκ νέου την Ελληνική σημαία.
Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, θα συνεδριάσει στην Αθήνα το συμβούλιο Εθνικής Άμυνας, υπό τον Γεράσιμο Αρσένη. Προς τα έξω βγαίνει ξεκάθαρα το μήνυμα πως η Ελλάδα δεν εκχωρεί ούτε σπιθαμή γης και δεν αξιώνει κάτι αντίστοιχο από την Τουρκία.
Ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων κ. Λυμπέρης, έχοντας μιλήσει με τον Πρωθυπουργό Σημίτη, τον Υπουργό Εξωτερικών Πάγκαλο και τον ΥΕΘΑ Γεράσιμο Αρσένη, θα λάβει εντολή να φυλαχθούν τα Ίμια.
Μονάδα «βατράχων» που έφτασε το βράδυ της προηγούμενης στην Κάλυμνο, αναλαμβάνει να φυλά την ανατολική Ίμια με φυσική παρουσία πάνω στην βραχονησίδα το βράδυ και αποχώρηση το πρωί, για να μην αποκαλυφθούν.
Η δυτική, μικρότερη Ίμια, δεν συμπεριλήφθηκε στο σχέδιο προστασίας και ελληνικές δυνάμεις δεν αποβιβάστηκαν στο δίδυμο νησί, αλλά Έλληνες κομάντος αποβιβάστηκαν στην Καλόλιμνο, με τον Λυμπέρη να δηλώνει εκ των υστέρων πως είχε πληροφόρηση για τουρκική απόβαση στο συγκεκριμένο νησί.
Στις 30 Ιανουαρίου, ο νέος Πρωθυπουργός της χώρας, Κώστας Σημίτης έχει δώσει εντολές για αποκλιμάκωση της κρίσης, την ίδια ώρα όμως σε ζωντανή μετάδοση από την ελληνική τηλεόραση παρουσιάζονται εικόνες με τμήμα του ελληνικού στόλου να αποπλέει για την περιοχή.
Πηγές από το πολεμικό ναυτικό σημειώνουν πως ο ελληνικός στόλος δεν έφυγε από τον ναύσταθμο, αλλά υπήρξε πολιτική εντολή, στα Ίμια να υπάρχουν ίσες δυνάμεις ελληνικών πλοίων, ανάλογες με αυτές των Τούρκων.
Το ίδιο βράδυ, υπό το συγκεκριμένο πρίσμα με τα γεγονότα να «τρέχουν», η Ουάσιγκτον αποφασίζει να παρέμβει και ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, θα επικοινωνήσει τρεις φορές με Αθήνα και Άγκυρα.
Το τουρκικό υπουργείο εξωτερικών, σε συνεργασία με την ηγεσία του Τουρκικού στρατού, έχει καταστρώσει ένα σχέδιο απόβασης στην δυτική Ίμια, έχοντας γνώση του που βρίσκονται οι Ελληνικές δυνάμεις.
Η Τουρκική πλευρά αξιώνει την άμεση αποχώρηση των Ελλήνων από το σημείο και η Τανσού Τσιλέρ διαμηνύει στους Αμερικανούς πως σε περίπτωση που αυτό δεν συμβεί με παράλληλη απόσυρση δυνάμεων είναι πιο πιθανό από ποτέ ένα θερμό επεισόδιο.
Η Ελληνική πλευρά πληροφορείται πως υπάρχουν Τούρκοι κομάντος στην ανατολική Ίμια από τους Αμερικανούς και ο Σημίτης ζητά άμεση επιβεβαίωση της συγκεκριμένης πληροφορίας από τις Ελληνικές δυνάμεις στο σημείο.
Οι καιρικές συνθήκες είναι δύσκολες, με έντονη βροχόπτωση και ανέμους, αλλά ζητείται να απογειωθεί ένα ελικόπτερο του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού, με τρεις αξιωματικούς, το οποίο μέσα στη νύχτα θα προσεγγίσει την δυτική Ίμια για να εξακριβώσει εάν Τούρκοι κομάντος βρίσκονται στην Ελληνική νησίδα.
Στο ελικόπτερο επιβαίνουν ο υποπλοίαρχος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Γιαλοψός. Μετά από αρκετές υπερπτήσεις ενημερώνουν πως όντως τουρκικές δυνάμεις βρίσκονται στο νησί.
Κάνει τέσσερις κύκλους πάνω από τα Ίμια και καταγράφει την τουρκική παρουσία, αλλά στη διαδρομή της επιστροφής προς τη φρεγάτα, το ελικόπτερο πέφτει και μαζί του πέφτουν στο καθήκον και τα τρία μέλη του πληρώματος.
Οι στιγμές είναι κρίσιμες και ιστορικές και ο Χριστόδουλος Καραθανάσης που το έχει αντιληφθεί, αφού ζητά από τη σύζυγό του να πάρει μαζί του μόνο τη βιντεοκάμερά του, θεωρώντας ότι θα έχει ενδιαφέρον να καταγράψει αυτό που περίμενε ότι θα αντικρίσει.
Συνειδητοποιημένος πλήρως ως προς την αποστολή του, χαιρετώντας την οικογένειά του, «να προσέχετε την Ειρήνη και το παιδί» τους ζήτησε, αφήνοντας παράλληλα τη βέρα και το ρολόι του στους συναδέλφους του για τη σύζυγό του «γιατί δεν θα ξαναγυρίσω» όπως τους είπε, πριν το ελικόπτερο να απογειωθεί από τη φρεγάτα.
«Μέσα του γνώριζε ότι αυτό θα ήταν το τελευταίο του ταξίδι» σημειώνει η Λεμονιά Κότογλου, τότε σύζυγος του Έκτορα Γιαλοψού για τον τότε σύζυγό της, καθώς τα τελευταία του λόγια ήταν «να προσέχεις από εδώ και πέρα». «Γνώριζε που πήγαινε. Γνώριζε ότι ήταν πολύ κρίσιμη η κατάσταση», συμπληρώνει.
Στις 5:05 τα ξημερώματα όμως οι ελληνικές δυνάμεις θα χάσουν επαφή με το ελικόπτερο και το πλήρωμά του.
Η Ειρήνη Ζωγραφάκη, τότε σύζυγος του Χριστόδουλου Καραθανάση, ετοιμαζόταν για δουλειά, όταν χτύπησε το τηλέφωνο από τον πατέρα της, ρωτώντας την σε ποιο πλοίο ήταν ο άνδρας της εκείνη την νύχτα. «Δεν μας πήρε κανένας τηλέφωνο να μας το πει» όπως θυμάται, για να μάθει τα νέα αργότερα στη δουλειά της, όταν την επισκέφθηκε μόνος ο πατέρας της, για να την ενημερώσει για το μοιραίο. «Από την τηλεόραση έμαθα το συμβάν» θυμάται και η Λεμονιά Κότογλου, συμπληρώνοντας πως «δεν χρειαζόταν καν να ακούσω το όνομά του», σχεδόν βέβαιη για το χαμό του Έκτορα Γιαλοψού. Η Ματίνα Αναγνωστοπούλου υποψιασμένη από τον πρώην πεθερό της δεν είχε διαφορετική μεταχείριση, καθώς «μέσα στο ταξί, άκουσα και το όνομα» επισημαίνει, οδεύοντας εκείνο το πρωί και μετά τα γεγονότα, προς τον Πειραιά.
Την επόμενη ημέρα η σωρός του Χριστόδουλου Καραθανάση, η οποία εντοπίστηκε πρώτη, φτάνει στην Αθήνα και την παραλαμβάνει η σύζυγός του, Ειρήνη Ζωγραφάκη, στην οποία ειπώθηκε ότι «μέχρι εδώ είναι τα έξοδα του Ναυτικού, από εδώ και πέρα είναι δικά σας».
Τις επόμενες ώρες η κρίση αποκλιμακώνεται και μεσολαβεί μια εβδομάδα μέχρι να εντοπιστούν τελικά οι σωροί του Παναγιώτη Βλαχάκου και του Έκτορα Γιαλοψού.
Σε διπλωματικό επίπεδο, τα τηλέφωνα έχουν πάρει φωτιά ανάμεσα σε Αθήνα – Ουάσιγκτον και Άγκυρα, με την Ελληνική πλευρά να αποδέχεται τελικώς αποκλιμάκωση της έντασης, με παράλληλη αποχώρηση των στρατιωτικών δυνάμεων από το σημείο. Τελευταίοι από τα Ίμια αποχωρούν οι κομάντος των δύο χωρών, παίρνοντας μαζί τους, τόσο την Τουρκική, όσο και την Ελληνική σημαία.
Δύο χρόνια μετά τα Ίμια, η Ματίνα Αναγνωστοπούλου αναζητά τις αιτίες και καταθέτει εγγράφως αίτημα στο Πεντάγωνο, ζητώντας να γίνει κοινωνός της έκθεσης για το τραγικό συμβάν, η οποία μέχρι σήμερα παραμένει άκρως απόρρητη και για τις τρεις συζύγους των πεσόντων.
«Μας απαγόρευσε το ελληνικό κράτος να βάλουμε δικό μας ιατροδικαστή» επισημαίνει ακόμη η Ειρήνη Ζωγραφάκη, αν και «μέσα μου ξέρω τι έγινε» σχολιάζει η Λεμονιά Κότογλου. Μετά το τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο, ο τότε Αρχηγός ΓΕΝ, Λεωνίδας Παληογιώργος καλεί τις τρεις συζύγους στο Πεντάγωνο και τις διαβεβαιώνει πως το ελικόπτερο «δεν το ρίξανε» και ότι «δεν υπήρχε πουθενά καμία σφαίρα».
Για την Ματίνα Αναγνωστοπούλου, ωστόσο, «το ελικόπτερο δεν έπεσε ούτε με λάθος, ούτε με τον καιρό» όπως εκτιμά η ίδια. Στον αντίποδα, «θεωρώ ότι οι κομάντος φοβηθήκανε και το πυροβόλησαν» με δική τους πρωτοβουλία και χωρίς να έχουν λάβει σχετική εντολή από την Τουρκία, σημειώνει.
«Πιστεύω ότι είναι ένα θολό σημείο της ελληνικής ιστορίας» περιγράφει για εκείνες τις ώρες η Ειρήνη Ζωγραφάκη, καταλήγοντας για τους τρεις πεσόντες αξιωματικούς πως «πήγανε, πραγματικά ξέρανε ότι θα σκοτωθούν, είχαν τσαγανό και φοράγανε παντελόνια και οι τρεις τους» ως «ήρωες της νέας Ελλάδας».
Σε κάθε περίπτωση, η αναγνώριση της ηρωικής τους θυσίας, δίνει στην Ματίνα Αναγνωστοπούλου, τότε σύζυγο του Παναγιώτη Βλαχάκου «μια ικανοποίηση που τη σκεπάζει η θλίψη και ο πόνος», ενώ η Λεμονιά Κότογλου εξομολογείται πως «όταν ακούω ένα περιστατικό πάλι μου θυμίζει όλα αυτά που βίωσα». «Κανένα παιδί να μην μείνει ορφανό» προσθέτει η κ. Κότογλου, δηλώνοντας περήφανη ως γυναίκα του Έκτορα Γιαλοψού που «έδωσε τη ζωή του για την πατρίδα και είμαι υπερήφανη που υπήρξα γυναίκα του. Έδειξε τον ανδρισμό του, την αγάπη που είχε για την Ελλάδα, δεν δείλιασε, να πει “όχι εγώ δεν θα πάω”» το μοιραίο βράδυ των Ιμίων.